Dyżury nauczycieli podczas przerw

Dyżury nauczycieli – podstawa prawna

Choć w polskim systemie prawnym nie istnieje jednoznaczny zapis w ustawie, który nakazywałby nauczycielom pełnienie dyżurów, to ich obowiązek wynika z przepisów wykonawczych oraz wewnętrznych regulaminów szkół.

Obowiązek ten wynika z:

• Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. 2017 poz. 59 ze zm.) – określa obowiązki szkoły w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa uczniom.
  Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 sierpnia 2017 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach.
• Karty Nauczyciela (ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r.), szczególnie art. 42 ust. 2, który mówi o obowiązkach nauczyciela poza pensum dydaktycznym. Dyżury są częścią 40-godzinnego tygodnia pracy nauczyciela (art. 42 ust. 1 Karty Nauczyciela). Ich niewykonywanie może skutkować odpowiedzialnością dyscyplinarną.
   

Na podstawie tych przepisów dyrektor szkoły, jako osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo uczniów, powinien wprowadzić grafik dyżurów nauczycielskich w regulaminie szkoły, statucie lub zarządzeniu wewnętrznym.

Dyżury nauczycieli – rola statutu szkoły i regulaminów wewnętrznych

Statut szkoły (art. 98 ust. 1 pkt 17 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe) zawiera ogólne wytyczne dotyczące opieki nad uczniami.

Na jego podstawie dyrektor opracowuje regulamin pełnienia dyżurów, który powinien określać:

• Miejsca dyżurów: np. korytarze, szatnie, teren zewnętrzny.
• Czas dyżurów: wszystkie przerwy, ewentualnie również przed i po lekcjach.
• Zasady przydzielania: proporcjonalność do wymiaru etatu.
• Obowiązki dyżurującego: czujność, interwencje, pomoc.
• Zastępstwa: procedury w razie nieobecności nauczyciela.
• Nadzór: kto i jak sprawuje kontrolę nad dyżurami.

Regulamin powinien być przejrzysty i dostępny, a harmonogram dyżurów – widoczny i elastyczny, z uwzględnieniem warunków pracy nauczyciela.

Jak wyliczyć minuty? Dyżury nauczycieli a czas pracy

Czas dyżurów nie wlicza się do pensum dydaktycznego, ale stanowi część tzw. „innych zajęć i czynności” w ramach 40-godzinnego tygodnia pracy nauczyciela (art. 42 KN).

Czas trwania pojedynczego dyżuru uzależniony jest zazwyczaj od długości przerw. W praktyce dyżury odbywają się przed lekcjami (np. od godz. 7:30 do 8:00), w czasie wszystkich przerw śródlekcyjnych i po lekcjach, np. przy wyjściach ze szkoły.

W wyliczaniu czasu dyżurów nauczycieli stosuje się różne podejścia:

• Proporcjonalność do etatu: najczęstsza metoda.
• Całkowita liczba minut przerw: podzielenie jej przez liczbę nauczycieli.
• System punktowy: np. punkt za minutę w danej strefie.
   

Liczba minut dyżurów powinna być rozsądnie dostosowana do możliwości kadrowych i nie może być nadmierna. Nie ma normy ustawowej, ale rekomenduje się, by nie przekraczała 2–3 godzin tygodniowo.

Niezależnie od metody, zasady muszą być jasne i znane wszystkim. Dyżury nie stanowią nadgodzin, o ile mieszczą się w 40-godzinnym tygodniu pracy.

Dyżury nauczycielskie – a co z przerwą dla nauczyciela?

Zgodnie z art. 134 Kodeksu pracy, każdemu pracownikowi, również nauczycielowi, przysługuje 15-minutowa przerwa wliczana do czasu pracy, jeśli jego dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin. Ponieważ Karta Nauczyciela nie reguluje tej kwestii, należy stosować przepisy ogólne (art. 91c KN).

Dyżury nauczycielskie pełnione są w ramach czasu pracy, o którym mowa w art. 42 ust. 2 Karty Nauczyciela.

Obowiązkiem dyrektora szkoły jest takie ułożenie harmonogramu dyżurów, by nauczycielom przysługiwała przewidziana prawem przerwa, jeśli spełniają wskazany wymiar czasu pracy.

Dyżury nauczycieli po 50 roku życia

Nauczyciele, którzy ukończyli 50 lat, nie są z mocy prawa zwolnieni z obowiązku pełnienia dyżurów, chyba że wskazują na to względy zdrowotne lub orzeczenia lekarskie. Dyrektor może uwzględnić wiek nauczyciela przy układaniu grafików, ale nie jest to jego obowiązkiem.

Dyżury nauczycieli po 60 roku życia

Podobnie jak w przypadku nauczycieli 50+, nie ma przepisów zwalniających nauczycieli po 60 roku życia z dyżurów. Jednak zgodnie z art. 207 §2 Kodeksu pracy, pracodawca ma obowiązek dostosować warunki pracy do możliwości pracowników, zwłaszcza tych w wieku przedemerytalnym.

W organizacji dyżurów z uwzględnieniem wieku nauczycieli warto stosować:

• Indywidualną ocenę zdrowia, szczególnie w przypadku orzeczeń o niepełnosprawności.
• Dyżury w mniej obciążających miejscach, np. z dala od schodów i zatłoczonych przestrzeni, na korytarzu zamiast na boisku.
• Rotację miejsc dyżurowania – sprawiedliwy podział obciążeń.
• Skracanie dyżurów lub zmniejszenie ich liczby dla starszych nauczycieli.
• Wsparcie młodszych nauczycieli – wzajemna pomoc w zespole.
• Szkolenia z bezpieczeństwa, dające narzędzia do radzenia sobie w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia ucznia, które mogą przełożyć się na większy komfort pracy i poczucie kompetencji nauczyciela podczas dyżuru.
   

Decyzje te powinny być podejmowane z empatią i poszanowaniem doświadczenia zawodowego.

Dyżury nauczycieli na przerwach - obowiązki

Do najważniejszych obowiązków nauczyciela dyżurującego należą:

• Punktualne stawienie się na dyżur – nauczyciel powinien rozpocząć dyżur z chwilą rozpoczęcia przerwy i zakończyć go wraz z dzwonkiem na lekcję.
• Stała obserwacja uczniów – nauczyciel powinien kontrolować całą przypisaną mu strefę (korytarz, schody, toalety, szatnie, boisko).
• Reagowanie na niebezpieczne zachowania uczniów – np. bójki, bieganie po schodach, przebywanie w miejscach niedozwolonych.
• Zapobieganie przemocy rówieśniczej i zachowaniom ryzykownym np. interweniowanie w razie podejrzeń o bullying, używanie niedozwolonych substancji lub kontakt z osobami z zewnątrz.
• Udzielanie pierwszej pomocy – w przypadku urazów lub złego samopoczucia ucznia, nauczyciel powinien niezwłocznie udzielić pomocy lub wezwać odpowiednie służby. Warto dodać, że takie szkolenie jest obowiązkowe dla kadry pedagogicznej.
• Zgłaszanie incydentów – wszystkie sytuacje zagrażające bezpieczeństwu lub wymagające interwencji powinny być zgłoszone dyrektorowi lub osobie wyznaczonej.
• Przestrzeganie procedur kryzysowych obowiązujących w szkole – np. w razie pożaru, ewakuacji, wtargnięcia osoby nieupoważnionej.

Nauczyciel pełniący dyżur ponosi odpowiedzialność za działania lub zaniechania, które skutkują zagrożeniem dla uczniów.

Zaniedbania mogą skutkować:

• odpowiedzialnością dyscyplinarną (art. 75 ust. 1 Karty Nauczyciela),
• odpowiedzialnością cywilną – w przypadku szkody na osobie lub mieniu,
• odpowiedzialnością karną – np. z art. 160 Kodeksu karnego w razie poważnego uszczerbku na zdrowiu.

Dyrektor szkoły odpowiada za całokształt działań związanych z bezpieczeństwem oraz organizację, regulaminy, harmonogramy i nadzór. W przypadku rażących zaniedbań, także on może ponieść konsekwencje służbowe lub karne.

Podsumowanie

Dyżury nauczycieli na przerwach to nie tylko obowiązek wynikający z regulaminu pracy szkoły, lecz też element kluczowy dla zapewnienia bezpieczeństwa uczniów. Zarówno dyrektorzy, jak i nauczyciele powinni mieć świadomość przepisów, zasad organizacji dyżurów i odpowiedzialności, jaką niesie ten obowiązek.

Zarządzanie dyżurami w sposób przemyślany, transparentny i zgodny z prawem pozwala nie tylko na spełnienie wymogów formalnych, ale przede wszystkim buduje kulturę bezpieczeństwa w szkole.

Bibliografia:

1. https://www.monitorszkoly.pl/artykul/odpowiedzialnosc-szkoly-w-obszarze-bezpieczenstwa-uczniow
2. https://www.monitorszkoly.pl/plik/przykladowy-regulamin-dyzurow
3. https://www.monitorszkoly.pl/plik/regulamin-dyzurow-nauczycielskich
4. https://www.monitorszkoly.pl/artykul/odpowiedzialnosc-za-szkody-wyrzadzone-uczniowi-podczas-pobytu-w-szkole