Prześladowanie w szkole: jakie kroki podjąć?

Nowe spojrzenie na prześladowania w szkole: definicje i formy

Zrozumienie bullyingu jest kluczowe dla skutecznej interwencji. Współczesne definicje podkreślają jego systematyczny i intencjonalny charakter. Prześladowanie w szkole to proces społeczny, w którym osoba o niższej pozycji jest intencjonalnie, systematycznie i długotrwale prześladowana lub wykluczana przez innych uczniów.

Najnowsza definicja (WABF 2021) uwzględnia aspekt instytucjonalny, wskazując, że brak równowagi sił często wynika z kultury szkoły i systemu edukacji. Podkreśla się również brak wsparcia dla ofiar. To rozszerzone rozumienie zwiększa odpowiedzialność placówek za bezpieczne środowisko.

Badacze wyróżniają dwie kategorie prześladowania – bezpośrednie i niebezpośrednie:

• bullying bezpośredni: agresywne zachowania w obecności ofiary (fizyczna agresja, wyzywanie, ignorowanie),
• bullying niebezpośredni: zachowania pod nieobecność ofiary (plotki, obraźliwe napisy, memy).

Formy prześladowania:

1. Fizyczne: bicie, kopanie, szarpanie.
2. Werbalne: obrażanie, wyzywanie.
3. Relacyjne: niszczenie reputacji, izolowanie, plotki.
4. Materialne: kradzieże, niszczenie rzeczy.
5. Seksualne: niechciane zachowania seksualne.
6. Cyberbullying: przemoc online.

Skala zjawiska bullyingu w polskich szkołach

Prześladowanie w szkole to znaczący problem w Polsce. Badania IBE (2015) wskazują, że:

• 54% uczniów szkół podstawowych doświadczyło obgadywania, izolowania,
• w szkołach średnich, zawodowych i technikach odsetek ten wynosi odpowiednio 36%, 35% i 36%,
• wyzywania i obrażania doświadczyło 49% uczniów szkół podstawowych, 19% licealistów, 22% uczniów szkół zawodowych i 24% uczniów technikum.

Raport PISA 2018 pokazuje, że w Polsce więcej uczniów doświadcza dręczenia niż średnia OECD: 11% „raz w tygodniu lub częściej” (OECD: 9%), a 16% – „kilka razy w miesiącu” (OECD: 13%).

Badanie TIMSS (2020) wskazuje, że 5% uczniów jest ofiarą bullyingu co najmniej raz w tygodniu, a 22% raz w miesiącu. Polska zajmuje 15. miejsce w TIMSS pod względem poczucia bezpieczeństwa.

Badania EU Kids Online (2018) wykazały, że 7,1% młodych ludzi (9-17 lat) doświadcza cyberbullyingu, najczęściej w formie nieprzyjemnych materiałów (8,7%) lub wykluczenia z grup online (5,5%).

Te statystyki pokazują, że nękanie w szkole jest powszechnym problemem, wymagającym ciągłej uwagi i działań.

Konsekwencje doświadczania przemocy rówieśniczej

Konsekwencje przemocy rówieśniczej są poważne i długotrwałe. Prześladowania w szkole prowadzą do negatywnych skutków akademickich i psychospołecznych:

• negatywny stosunek do szkoły: obniżenie motywacji, wagarowanie,
• mała frekwencja i problemy z nauką: stres, lęk, gorsze wyniki,
• samotność i brak wsparcia: izolacja społeczna,
• wycofanie z życia społecznego: unikanie interakcji,
• problemy emocjonalne i psychiczne: depresja, zaburzenia lękowe, tendencje samobójcze,
• niska samoocena: niszczenie poczucia wartości.

Skutki są poważniejsze, im dłużej trwa prześladowanie. Dla 19% ofiar trwa ono latami, nawet po zmianie szkoły. Personel szkolny często nie identyfikuje wszystkich długotrwale prześladowanych uczniów, co podkreśla potrzebę monitorowania i wrażliwości na sygnały nękania.

Gdzie zgłosić nękanie dziecka w szkole? Procedury i odpowiedzialność

Szkoły mają obowiązek prowadzenia działań prewencyjnych i interwencyjnych:

• opracowanie i wdrażanie polityk przeciwdziałania nękania, w tym kodeksu postępowania uczniów,
• organizowanie warsztatów i szkoleń dla uczniów, nauczycieli i rodziców,
• prowadzenie dochodzeń w przypadku zgłoszeń, wsparcie ofiar, działania wobec sprawców,
• współpraca z organami ścigania w poważniejszych przypadkach.

Nękanie w szkole – procedury w przypadku agresji i przemocy

Procedury bezpieczeństwa w szkole są zawarte w regulaminach. Ogólny zarys:

1. Reakcja nauczyciela: natychmiastowa interwencja, odizolowanie sprawcy, zapewnienie bezpieczeństwa, pomoc medyczna. Rozmowa w celu ustalenia okoliczności.
2. Powiadomienie służb szkolnych: jeśli interwencja nieskuteczna, powiadomienie sekretariatu, pedagoga, psychologa lub dyrektora.
3. Odizolowanie ucznia i notatka: uczeń agresywny do gabinetu pedagoga/dyrektora. Sporządzenie notatki.
4. Rozmowa dyscyplinująca i umowa: wychowawca z psychologiem/pedagogiem rozmawia z uczniem, uświadamia zachowanie, zawiera umowę o poprawie.
5. Powiadomienie rodziców: telefoniczne powiadomienie rodziców. W poważnych przypadkach (napaść fizyczna) zawiadomienie Policji lub Pogotowia Ratunkowego.
6. Współpraca z rodzicami i instytucjami: współpraca z rodzicami w doborze pomocy. W powtarzających się atakach – współpraca z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną, Policją, MOPR-em lub Sądem Rejonowym.
7. Dokumentacja: notatki ze spotkań i działań podpisywane przez rodziców.

Postępowanie wobec ucznia, który jest ofiarą

Nękanie w szkole – co robić w przypadku poszkodowanego ucznia? Procedura:

1. Pierwsza pomoc: w przypadku obrażeń, udzielenie pomocy lub wezwanie lekarza.
2. Powiadomienie dyrektora i rodziców: niezwłoczne powiadomienie.
3. Wezwanie Policji: w razie potrzeby ustalenia okoliczności.
4. Wsparcie psychologiczne: propozycja spotkania z psychologiem.

Co grozi za nękanie w szkole? Konsekwencje prawne i odpowiedzialność

Nękanie może być czynem karalnym, a sprawcy ponoszą odpowiedzialność prawną. Kadra pedagogiczna powinna być świadoma tych konsekwencji.

Sprawca > 17 lat odpowiada na zasadach Kodeksu Karnego lub Kodeksu Wykroczeń.

Sprawca 13-17 lat odpowiada na podstawie Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich za czyn karalny.

Nękanie w szkole: paragrafy i kwalifikacja prawna

Prześladowanie w szkole odnosi się do kilku przepisów, zależnie od charakteru zachowań:

1. Art. 190a KK (stalking): uporczywe nękanie, wzbudzające poczucie zagrożenia.
2. Art. 207 KK (znęcanie się): znęcanie psychiczne lub fizyczne, jednorazowe lub powtarzające się.
3. Inne przestępstwa: Art. 216 KK (znieważenie), art. 190 KK (groźby karalne), naruszenie nietykalności, uszkodzenie mienia.

Środki wychowawcze i konsekwencje dla nieletnich

Sąd rodzinny może zastosować środki wychowawcze (art. 6 uopwsn):

• upomnienie,

• zobowiązanie do określonego zachowania,

• nadzór rodziców/opiekunów,

• przepadek rzeczy (oznacza, że sąd może zdecydować o utracie przez nieletniego prawa do określonych przedmiotów, jak np. sprzętu elektronicznego czy pieniędzy, jako konsekwencji jego nieodpowiednich zachowań. Celem tej sankcji jest pokazanie, że złamanie zasad ma konsekwencje materialne, co może wpłynąć na poprawę postawy wychowawczej),

• nadzór kuratora,

• umieszczenie w zakładzie poprawczym.

Konsekwencje dla pełnoletnich sprawców

Pełnoletni sprawca nękania: kara pozbawienia wolności do 3 lat, obciążenie finansowe. Znęcanie się (art. 207 KK): kara od 3 miesięcy do 8 lat więzienia [2].

Odpowiedzialność cywilna i ochrona dóbr osobistych

Art. 24 KC chroni dobra osobiste (zdrowie, wolność, cześć, wizerunek). Poszkodowany może żądać zaniechania działania, przeprosin, a także naprawienia szkody majątkowej.

Zasady bezpieczeństwa w szkole: prewencja i budowanie kultury wsparcia

Skuteczna walka z prześladowaniem wymaga kompleksowych zasad bezpieczeństwa w szkole, skupiających się na prewencji i budowaniu kultury szacunku. To proaktywne podejście minimalizuje nękanie w szkole i tworzy bezpieczne środowisko.

Rola profilaktyki w przeciwdziałaniu bullyingowi

Profilaktyka to fundament, który obejmuje:

• wzmacnianie empatii i umiejętności społecznych: rozwój empatii, asertywności, rozwiązywania konfliktów, budowanie pozytywnych relacji,
• edukację o konsekwencjach: świadomość skutków bullyingu dla zdrowia i przyszłości. Jasne przedstawienie, co grozi za nękanie w szkole,
• promowanie aktywnego świadka: zachęcanie do reagowania, wspierania ofiar, sprzeciwiania się agresorom,
• tworzenie bezpiecznych kanałów zgłaszania: zaufanie do zgłoszeń (skrzynki zaufania, anonimowe formularze).

Budowanie pozytywnej kultury szkolnej

Kultura szkolna kształtuje postawy. Szkoła powinna promować szacunek, tolerancję, odpowiedzialność:

• jasne zasady i konsekwencje: kodeks postępowania, konsekwentne egzekwowanie,
• wsparcie dla nauczycieli: szkolenia, zasoby, pewność w działaniach,
• zaangażowanie rodziców: partnerstwo, komunikacja, wspólne działania,
• programy mentorskie i rówieśnicze: starsi uczniowie jako mentorzy, sieć wsparcia.

Nękanie w szkole: co robić – praktyczne wskazówki dla kadry

Praktyczne działania dla kadry w codziennej pracy:

1. Obserwacja i wczesne wykrywanie: czujność na sygnały (zmiany w zachowaniu, spadek wyników, izolacja).
2. Aktywna komunikacja: atmosfera zaufania, rozmowy indywidualne, zajęcia wychowawcze.
3. Dokumentowanie incydentów: dokładne zapisywanie każdego przypadku.
4. Współpraca interdyscyplinarna: ścisła współpraca pedagoga, psychologa, wychowawcy, dyrektora. Włączenie specjalistów zewnętrznych.
5. Indywidualne podejście: uwzględnienie specyfiki sytuacji, wieku, formy nękania.
6. Monitorowanie i ewaluacja: ocena skuteczności działań, modyfikacja strategii.

Implementacja tych zasad wymaga zaangażowania całej społeczności szkolnej. Tylko tak można stworzyć bezpieczne i wspierające środowisko.

Radzenie sobie z przemocą w szkole to nie tylko zadanie, lecz także często emocjonalne wyzwanie. W codziennej pracy warto pamiętać, że nauczyciel nie jest sam. Budowanie bezpiecznego środowiska to proces, który wymaga współpracy całego zespołu – nauczycieli, specjalistów, dyrekcji, rodziców i samych uczniów.

Dbanie o bezpieczeństwo uczniów zaczyna się od uważności, ale też od odwagi, by działać – nawet wtedy, gdy sprawy są złożone. Każda rozmowa, każda zauważona zmiana, każde wsparcie udzielone dziecku – to krok w stronę szkoły, w której każdy czuje się bezpieczny.
 

Źródła:

• Wójcik, M. (2024, czerwiec 21). Bullying – dręczenie i prześladowanie rówieśnicze – wyniki badań. ePedagogika.pl. https://epedagogika.pl/interwencja-kryzysowa-i-problemy-ucznia/bullying-dreczenie-i-przesladowanie-rowiesnicze-doniesienia-z-badan-8107.html
• SLM Adwokaci. (2023, marzec 29). Co grozi za nękanie w szkole. https://slmadwokaci.pl/blog/co-grozi-za-nekanie-w-szkole/
• Obronca24h.pl. (b.d.). Prawo wobec nękania w szkole. https://obronca24h.pl/prawo-wobec-nekania-w-szkole/
• Zespół Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego CEA. (b.d.). PROCEDURA POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU AGRESJI I PRZEMOCY W SZKOLE ARTYSTYCZNEJ/BURSIE SZKOLNICTWA ARTYSTYCZNEGO. https://www.gov.pl/attachment/aba75d00-d55c-4bfb-9aac-fa10b25611d9