ZASADY UDZIELANIA POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi w placówce ma polegać na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie w przedszkolu, szkole i placówce, w celu wspierania potencjału rozwojowego ucznia i stwarzania warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu placówki oraz w środowisku społecznym. 
Potrzeba objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną wynika w szczególności: 

•     z niepełnosprawności,
•     z niedostosowania społecznego,
•     z zagrożenia niedostosowaniem społecznym,
•     z zaburzeń zachowania lub emocji,
•     ze szczególnych uzdolnień,
•     ze specyficznych trudności w uczeniu się,
•     z deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych,
•     z choroby przewlekłej,
•     z sytuacji kryzysowych lub trau­­­matycznych,
•     z niepowodzeń edukacyjnych,
•     z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi,
•     z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą.

Za organizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej w placówce odpowiedzialny jest dyrektor. Zadaniem wszystkich nauczycieli pracujących z dziećmi jest rozpoznawanie ich indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych. Takie działanie nauczycieli pozwala zaspokoić potrzeby ucznia trafnie dobranymi aktywnościami. Ważne jest także określanie mocnych stron i predyspozycji oraz zainteresowań i uzdolnień uczniów. Bazując na mocnych stronach i predyspozycjach czy zainteresowaniach, możemy, odpowiednio układając aktywności czy opracowując personalizowane karty pracy, uzyskać zaskakująco dobre efekty edukacyjne. 
Duże znaczenie w pracy z uczniem ma także umiejętne rozpoznawanie przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu ucznia, w tym wszelkich barier i ograniczeń utrudniających mu funkcjonowanie i aktywne uczestnictwo w życiu przedszkola. W tym celu nauczyciele powinni podejmować działania sprzyjające rozwojowi kompetencji oraz potencjału uczniów w celu podnoszenia efektywności uczenia się i poprawy ich funkcjonowania. 
Bardzo ważna jest też współpraca z poradnią psychologiczno-pedagogiczną w procesie diagnostycznym (np. obserwacja pedagogiczna, współpraca z rodzicami, analiza wytworów pracy uczniów, takich jak zeszyty, prace plastyczne, testy, sprawdziany) i postdiagnostycznym (dostosowanie wymagań w wyniku zaleceń poradni, ustalenie zasad dalszej pracy z uczniem, dalsza współpraca z rodzicami), w szczególności w zakresie oceny funkcjonowania uczniów, barier i ograniczeń w środowisku utrudniających funkcjonowanie uczniów i ich uczestnictwo w życiu placówki oraz efektów działań podejmowanych w celu poprawy funkcjonowania ucznia oraz planowania dalszych działań.

Aby sprostać tym wymaganiom, nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych oraz specjaliści powinni prowadzić: 
1.    w przedszkolu – obserwację pedagogiczną mającą na celu wczesne rozpoznanie u dziecka dysharmonii rozwojowych i podjęcie wczesnej interwencji, a w przypadku dzieci realizujących obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne – obserwację pedagogiczną zakończoną analizą i oceną gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna); 
2.    w szkole: 
a)    obserwację pedagogiczną w trakcie bieżącej pracy z uczniami mającą na celu rozpoznanie u uczniów: 
–    trudności w uczeniu się, w tym w przypadku uczniów klas I–III szkoły podstawowej deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych oraz ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się, a także potencjału ucznia i jego zainteresowań, 
–    szczególnych uzdolnień; 
b)    wspomaganie uczniów w wyborze kierunku kształcenia i zawodu w trakcie bieżącej pracy z uczniami.

Planowanie wsparcia

Jeśli uczeń posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, o wymiarze zajęć decyduje zespół nauczycieli i specjalistów opracowujących IPET. W przypadku ucznia z opinią wymiar zajęć określa dyrektor na podstawie opinii, biorąc pod uwagę określoną w arkuszu organizacji przedszkola odpowiednio liczbę godzin zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz innych zajęć wspomagających proces kształcenia lub liczbę godzin zajęć prowadzonych przez nauczycieli i wychowawców grup wychowawczych.
Specjaliści udzielający uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej powinni wspierać nauczycieli obowiązkowych zajęć edukacyjnych w dostosowaniu sposobów i metod pracy do możliwości psychofizycznych ucznia. Wszyscy nauczyciele i specjaliści pracujący z uczniem objętym pomocą psychologiczno-pedagogiczną zobowiązani są dokonać oceny efektywności udzielonej pomocy i na tej podstawie sformułować wnioski do dalszych działań mających na celu poprawę funkcjonowania ucznia. 
Kolejną formą pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest zindywidualizowana ścieżka kształcenia lub zindywidualizowana ścieżka rocznego przygotowania przedszkolnego, która organizowana jest dla uczniów, którzy mogą uczęszczać do przedszkola lub szkoły, ale ze względu na trudności w funkcjonowaniu wynikające w szczególności ze stanu zdrowia nie mogą realizować wszystkich zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych wspólnie z oddziałem przedszkolnym lub szkolnym. Dzieci te wymagają dostosowania organizacji i procesu nauczania do ich specjalnych potrzeb edukacyjnych. 
Objęcie dziecka zindywidualizowaną ścieżką wymaga opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, z której wynika potrzeba objęcia dziecka/ucznia tą formą pomocy. 

Opinia ta wskazuje: 
1.    zakres, w jakim uczeń nie może brać udziału w zajęciach wychowania przedszkolnego lub zajęciach edukacyjnych wspólnie z oddziałem przedszkolnym;
2.    działania, jakie powinny być podjęte w celu usunięcia barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola.

Okres objęcia ucznia zindywidualizowaną ścieżką nie może być dłuższy niż rok szkolny.

Dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zespół specjalistów pracujących z uczniem zobowiązany jest w terminie 30 dni od dnia złożenia orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego opracować indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny, po wcześniejszym dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia, uwzględniając diagnozę i wnioski sformułowane na jej podstawie oraz zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, we współpracy, w zależności od potrzeb, z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną.

Rola współpracy z rodzicem

Ważne jest przeprowadzenie wywiadu z rodzicami. Rodzice czy dziadkowie posiadają ogromną wiedzę na temat możliwości i trudności dziecka. Należy pamiętać o zachowaniu delikatności w tej współpracy. Warto opracować kwestionariusz, pytać o sprawy ważne dla stworzenia dokumentacji. Warto wyznaczyć jedną, maksymalnie dwie osoby, które będą współpracowały szerzej z rodzicem na początku wspólnej drogi edukacyjnej. Bardzo ważne są także wszelkie wskazówki do pracy wynikające z orzeczenia czy opinii. Niemniej istotne jest, by sprawdzić, kiedy dane orzeczenie zostało wydane i mieć na uwadze fakt, że jeśli jest to dokument sprzed roku czy dwóch lat, to w wielu sytuacjach mógł w rozwoju dziecka nastąpić regres lub progres. Warto o tym pamiętać, wspierając się obserwacją pedagogiczną. 
Po zebraniu wszelkich potrzebnych informacji opracowujemy cele naszej wspólnej pracy z uczniem. W przypadku opinii czy orzeczenia innego niż dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym czy znacznym (ta grupa uczniów na poziomie podstawy ma już dostosowany program do swoich możliwości) dostosowujemy program wychowania przedszkolnego lub program nauczania do potrzeb i możliwości rozwojowych i edukacyjnych dziecka.
Ważne są także działania wspierające rodziców ucznia i one także powinny być wskazane w dokumencie. W zależności od potrzeb, placówka ma prawo sięgać po wsparcie poradni psychologiczno-pedagogicznej, poradni specjalistycznych, placówek doskonalenia nauczycieli, organizacji pozarządowych i innych działających na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży. Należy wówczas w IPET określić zakres współdziałania z ww. instytucjami czy organizacjami. 

Opracowywanie IPET

W przypadku uczniów niepełnosprawnych, np. z niepełnosprawnościami sprzężonymi, gdzie jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność ruchowa, trzeba w IPET określić również rodzaj i sposób dostosowania warunków organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności ucznia, w tym w zakresie wykorzystywania technologii wspomagających to kształcenie. Jeśli uczeń porusza się na wózku, a placówka nie dysponuje windą, to wszystkie zajęcia edukacyjne, w których bierze udział uczeń, powinny być zaplanowane na parterze, w klasie najbardziej dostosowanej do potrzeb ucznia. Nauczyciele wówczas przychodzą do wyznaczonej klasy i w niej prowadzą poszczególne zajęcia. 
Na podstawie wskazań z orzeczenia lub na podstawie potrzeb wynikających z WOPFU można również zdecydować o realizacji wybranych zajęć wychowania przedszkolnego czy zajęć edukacyjnych indywidualnie lub w grupie. Wymiar godzin zajęć oraz wskazanie zajęć edukacyjnych określa zespół nauczycieli i specjalistów dokonujących wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia oraz opracowujących IPET. Dyrektor uwzględnia te godziny w arkuszu organizacyjnym. Zajęcia te realizowane są indywidualnie z uczniem lub w grupie liczącej do 5 uczniów. 
Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny powinien także określać zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem ukierunkowane na poprawę funkcjonowania ucznia, w tym – w zależności od potrzeb – na komunikowanie się ucznia z otoczeniem z użyciem wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC), oraz wzmacnianie jego uczestnictwa w życiu przedszkolnym, w tym w przypadku: 
1.    ucznia niepełnosprawnego – działania o charakterze rewalidacyjnym; 
2.    ucznia niedostosowanego społecznie – działania o charakterze resocjalizacyjnym; 
3.    ucznia zagrożonego niedostosowaniem społecznym – działania o charakterze socjoterapeutycznym.

Zajęcia rewalidacyjne mogą być realizowane indywidualnie lub grupowo, w zależności od zaleceń z poradni psychologiczno-pedagogicznej. W placówce ogólnodostępnej czy integracyjnej są to minimum 2 godziny dla ucznia. W placówkach specjalnych czy oddziałach specjalnych – 12 godzin tygodniowo na oddział.
W ramach zajęć rewalidacyjnych w IPET należy uwzględnić w szczególności rozwijanie umiejętności komunikacyjnych przez: 
1.    naukę orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Braille’a lub innych alternatywnych metod komunikacji – w przypadku ucznia niewidomego;
2.    naukę języka migowego lub innych sposobów komunikowania się, w szczególności wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) – w przypadku ucznia niepełnosprawnego z zaburzeniami mowy lub jej brakiem;
3.    zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne – w przypadku ucznia w spektrum autyzmu, oraz inne zajęcia o charakterze usprawniającym, terapeutycznym czy korekcyjnym usprawniające zaburzone funkcje.

Najistotniejszy, a często pomijany w naszej pracy nad indywidualnym programem edukacyjno-terapeutycznym, jest zapis na poziomie rozporządzenia mówiący o tym, iż program ten opracowuje ZESPÓŁ, który tworzą nauczyciele i specjaliści pracujący z dzieckiem. 
Zespół opracowuje program po dokonaniu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia, uwzględniając diagnozę i wnioski sformułowane na jej podstawie oraz zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, we współpracy, w zależności od potrzeb, z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną. 
Wielospecjalistyczne oceny uwzględniają w szczególności: 
1.    indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, mocne strony, predyspozycje, zainteresowania i uzdolnienia ucznia;
2.    w zależności od potrzeb, zakres i charakter wsparcia ze strony nauczycieli, specjalistów lub pomocy nauczyciela;
3.    przyczyny niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu ucznia, w tym bariery i ograniczenia utrudniające funkcjonowanie i uczestnictwo ucznia w życiu przedszkolnym lub szkolnym, a w przypadku ucznia realizującego wybrane zajęcia wychowania przedszkolnego lub zajęcia edukacyjne indywidualnie lub w grupie liczącej do 5 uczniów, zgodnie ze wskazaniem zawartym w programie, także napotykane trudności w zakresie włączenia ucznia w zajęcia realizowane wspólnie z oddziałem przedszkolnym, a w przypadku innej formy wychowania przedszkolnego – wspólnie z grupą, oraz efekty działań podejmowanych w celu ich przezwyciężenia.

Zespół ma obowiązek spotkać się minimum dwa razy w ciągu roku szkolnego. I tu znowu podsunę pod rozwagę pomysł, aby drugie spotkanie odbywało się po feriach zimowych, kiedy nauczyciele mają mniej pracy związanej ze sprawozdawczością. Po feriach jest też możliwość zaobserwowania, jak funkcjonuje uczeń po dłuższej przerwie w zajęciach szkolnych. Można też przekazać dyrektorowi potrzeby, zalecenia do dalszej pracy, które on uwzględni w tworzonym na przełomie marca i kwietnia projekcie arkusza organizacyjnego na nowy rok szkolny. 
Pracę zespołu koordynuje wychowawca oddziału albo nauczyciel lub specjalista prowadzący zajęcia z uczniem, wyznaczony przez dyrektora. Najczęściej jest to nauczyciel współorganizujący proces edukacyjny. 
Rodzice ucznia albo pełnoletni uczeń mają prawo uczestniczyć w spotkaniach zespołu, a także w opracowaniu i modyfikacji programu oraz dokonywaniu wielospecjalistycznych ocen. Rodzice ucznia otrzymują kopię: 
1.    wielospecjalistycznych ocen,
2.    programu.

Należy pamiętać też o tym, iż w trakcie spotkań zespołu poruszane są dane wrażliwe o uczniu. Osoby biorące udział w spotkaniu zespołu są obowiązane do nieujawniania poruszanych na spotkaniu spraw, które mogą naruszać dobra osobiste ucznia, jego rodziców, nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych lub specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, a także innych osób uczestniczących w spotkaniu zespołu. 

Akty prawne: 
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym 
(t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1309).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1280 z późn. zm.).