Kiva - fińska odpowiedź na szkolną przemoc

Analizując literaturę przedmiotu, można wskazać następujące skutki przemocy rówieśniczej: uszkodzenia ciała, zaburzenia lękowe, depresja, próby samobójcze i samobójstwa, zaburzenia psychosomatyczne, obniżona samoocena i emocje wpływające na autodestrukcję, narkomania, spożywanie alkoholu, trudności w nauce, ucieczki ze szkoły. Wymienione zaburzenia najczęściej odciskają piętno na całe życie. 

Przemoc i agresja są zjawiskami powszechnie występującymi w szkołach na całym świecie. Nauczyciele różnych narodowości wprowadzają szereg rozwiązań mających na celu eliminowanie tych procederów. Podejmowane działania nie zawsze są skuteczne, dlatego warto sięgać po sprawdzone metody, których efektywność została potwierdzona badaniami. KiVa (Kiusaamista Vastaan – w wolnym tłumaczeniu „przeciw przemocy szkolnej”; kiva ma również drugie tłumaczenie: „miły”) jest opartym na badaniach naukowych programem przeciwdziałania nękaniu opracowanym przez naukowców z Uniwersytetu w Turku w Finlandii. Jest on finansowany ze środków fińskiego Ministerstwa Edukacji i Kultury. W Finlandii 90% szkół ogólnokształcących jest zarejestrowanych jako szkoły KiVa wdrażające tenże program. Obecnie licencjonowani partnerzy KiVa działają również w Belgii, Estonii, Luksemburgu, Holandii, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii. 

Wprowadzenie tego programu dało spektakularne efekty w postaci wyeliminowania większości przejawów przemocy. Zaobserwowano też poprawę samopoczucia uczniów w szkole, a nawet większą motywację do nauki. 

Działania podejmowane w ramach programu przeciw przemocy KiVa

Po pierwsze – trzy filary, na których opiera się program:

• I. Zapobieganie 
• II. Interwencja 
• III. Monitorowanie.

Po drugie – czas trwania. Program nie ma ram czasowych. Jego realizacja jest stała i obejmuje określone grupy uczniów od 6. do 16. roku życia (trwają przygotowania do dostosowania programu również do starszych uczniów).

Po trzecie – interaktywność programu. KiVa nie jest działaniem, w którym prowadzący mogą być bierni. Wymaga się od nich dużej aktywności i ciągłego zaangażowania poprzez podejmowanie wskazanych zadań oraz raportowanie o ich przebiegu i skuteczności. Nie ulega wątpliwości, że taki nadzór jest elementem motywującym i zwiększającym poczucie obowiązku. Dzięki narzędziom online otrzymuje się roczną informację zwrotną dla szkoły oraz podsumowanie uzyskanych wyników.

Po czwarte – treści. Wprowadzono tutaj podział na trzy grupy wiekowe: 

• klasy I–III (uczniowie w wieku 6–9 lat),
• klasy IV–VI (uczniowie w wieku 10–12 lat),
• klasy VII–IX (uczniowie w wieku 13–16 lat).

Po piąte – zespoły. W szkole dla każdej klasy jest powoływany zespół, w skład którego wchodzi wychowawca oraz trzech innych nauczycieli lub pracowników niepedagogicznych. Zadaniem zespołu jest obserwacja, reakcja w razie ujawnienia przemocy oraz podejmowanie działań mających na celu eliminowanie tego zjawiska.

Po szóste – strategia. KiVa w dużej mierze skupia się nie na sprawcy, ale na biernych obserwatorach przemocy, jakimi są świadkowie. To od ich reakcji zależy bowiem, czy sprawca będzie nadal stosował przemoc. Mimo że obserwatorzy bardzo rzadko używają przemocy, to jednak nie reagują ze względu na strach przed sprawcą. Dlatego to ich należy nauczyć, jakie działania mogą być formą przeciwstawiania się przemocy.

Po siódme – nowoczesne technologie. Program wykorzystuje filmy oraz gry komputerowe, symulacyjne. Uczniowie podczas gry mogą się wcielić w różne role (sprawcy, ofiary, obserwatora) i zadecydować, jak zachować się w danej sytuacji, np. obrażania słownego lub przemocy fizycznej. Gry zawierają również szereg wskazówek dotyczących sposobu rozmawiania z ofiarą, a także uczą szacunku do drugiego człowieka, empatii oraz zasad funkcjonowania w grupie. 

Po ósme – spotkania face to face. Działania interaktywne są uzupełnieniem bezpośrednich rozmów zarówno z ofiarami, jak i sprawcami oraz świadkami przemocy. Co jakiś czas są organizowane spotkania kontrolne. 

Po dziewiąte – przemyślane używanie słowa „przepraszam”. Osoba, która jest sprawcą, nie jest zmuszana do przeproszenia ofiary. Zrozumienie konsekwencji zachowań przemocowych to długotrwały i skomplikowany proces. Zanim sprawca nie zda sobie sprawy ze swoich czynów i nie będzie miał potrzeby wyrażenia skruchy i przeproszenia, nikt nie ma prawa wymagać od niego, aby to zrobił.

Po dziesiąte – organizacja otoczenia. Szkoły biorące udział w programie muszą stanowczo przeciwstawiać się wszelkim przejawom przemocy. W tym celu wprowadza się dyżury osób monitorujących poprawność zachowania się podczas przerw, w budynku szkoły są eksponowane plakaty uświadamiające uczniom, czym jest przemoc i jak jej unikać.

Po jedenaste – elitaryzm. KiVa nie jest propozycją dla każdej szkoły. Nie można po prostu realizować tego programu. Aby do niego przystąpić, należy przejść proces rekrutacyjny oparty na szeregu szczegółowych badań placówki, zakończony uzyskaniem tytułu licencjonowanego partnera. W naszym kraju jeszcze żadna szkoła nie zgłosiła chęci realizacji programu, co nie oznacza, że nie ma takiej możliwości. Wręcz przeciwnie, organizatorzy programu wciąż poszukują nowych partnerów. Szczegóły dotyczące współpracy są dostępne na oficjalnej stronie internetowej programu www.kivaprogram.net.

Tak wysokie wymagania i formuła programu uniemożliwiają zapoznanie się ze szczegółowymi działania...