Zaburzenia czy zakłócenia rozwoju i zachowania u dzieci mogą mieć różnorakie przyczyny, zdarza się jednak, że źródło problemu leży po stronie rodziców. Istnieje bowiem wiele nieprawidłowości w funkcjonowaniu dziecka, mających różnorodny przebieg i nasilenie, wywołanych zachowaniami opiekunów. Zadaniem nauczycieli jest udzielenie odpowiedniego wsparcia każdemu uczniowi, trzeba zatem znać etiologię i algorytm postępowania. Zastanówmy się więc, jakie destrukcyjne zachowania rodziców są najbardziej powszechne, a tym samym z dużą dozą prawdopodobieństwa można przypuszczać, że ich ofiarą będzie któryś z naszych uczniów.
Płodowy zespół alkoholowy (FAS)
Jest to jednostka chorobowa, której skala występowania jest ogromna, a za jej pojawienie się odpowiedzialna jest matka. Stanowi zespół nieprawidłowości stwierdzanych u dzieci matek spożywających alkohol w okresie ciąży. To jednostka chorobowa obejmująca zaburzenia neurobehawioralne oraz zmiany w budowie ciała i organach wewnętrznych1.
Główne nieprawidłowości w wyglądzie i budowie to:
- waga niższa od normalnej dla danego wieku, dotyczy to także wzrostu,
- nieprawidłowości w budowie twarzy,
- mikrocefalia,
- wiotkość mięśni,
- skrócony i zakrzywiony mały palec,
- deformacje genitaliów,
- deformacje kręgosłupa,
- porost włosów na karku,
- gołębia klatka piersiowa,
- nieprawidłowości w budowie serca,
- zakrzywiony (jak dziób) mały palec,
- małe zęby,
- niedorozwinięte palce,
- przepuklina,
- nieprawidłowości w budowie nerek,
- deformacje bioder,
- wklęsła klatka piersiowa,
- rozszczepienie podniebienia.
Pedagogów będą interesowały przede wszystkim obszary i deficyty, które utrudniają dziecku codzienne funkcjonowanie w szkole. Uczeń z FAS:
- nie rozumie pojęć abstrakcyjnych,
- ma trudności w czytaniu, pisaniu i rozumieniu,
- ma trudności w rozumieniu pojęć: liczby, przestrzeni i czasu,
- wolno pracuje, szybko się męczy,
- ma zaburzenia czucia głodu i sytości,
- ma trudności w odbiorze wrażeń,
- ma zaburzenia w zakresie motoryki małej i dużej,
- ma uszkodzenia narządu słuchu i wzroku,
- jest nadwrażliwy na dotyk,
- nie potrafi utrzymać prawidłowej postawy ciała, ma zaburzenia równowagi,
- ma trudności z koordynacją ruchów i precyzją w tym zakresie,
- mówi niewyraźnie, ma wadę wymowy,
- nie wykonuje ruchów naprzemiennych,
- jest niestabilny emocjonalnie, często zmienia mu się nastrój,
- nie potrafi działać spontanicznie,
- ma trudności w zapamiętywaniu i koncentrowaniu uwagi,
- jest nadruchliwy i bywa agresywny.
Płodowy zespół alkoholowy stanowi poważny problem dla dziecka, dlatego należy dołożyć wszelkich starań, aby złagodzić towarzyszące chorobie objawy. W tabeli 1. przedstawiamy sposoby wsparcia ucznia z FAS.
W ramach profilaktyki wśród starszych uczniów możemy przeprowadzić zajęcia dotyczące postawy prozdrowotnej w trakcie ciąży. Pomocne okażą się materiały w formie szkoleń e- learningowych dostępnych na stronie //szkolenia.zdrowiewciazy.pl/course/index.php?categoryid=4. Szkolenia są oferowane w ramach „Profilaktycznego programu w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych”. Możemy skorzystać również z filmów profilaktycznych poruszających tematykę uzależnienia od tytoniu, spożywania alkoholu lub zażywania narkotyków dostępnych na stronie //zdrowiewciazy.pl/index.php/filmy-edukacyjne.
Nie zawsze wystąpienie płodowego zespołu alkoholowego jest związane z patologią. Zdarza się, że spożywanie alkoholu przez matkę w ciąży wynikało z jej nieświadomości i obecnie ponosi ona konsekwencje w postaci problemów
dziecka.
Zespół zaburzenia więzi (RAD)
Dla dziecka niezmiernie ważne są kontakty z drugim człowiekiem, a rozwój społeczny odgrywa ogromną rolę w holistycznym rozwoju człowieka. Przede wszystkim z uwagi na fakt, że to rodzina jest naturalnym i dominującym środowiskiem, a rodzice – najważniejszymi dla malucha osobami, to z nimi chce on nawiązywać relacje. W wieku niemowlęcym dziecko wysyła opiekunom różne komunikaty. Więź tworzy się tylko wówczas, gdy otrzyma na nie odpowiedź, co jest równoznaczne z zaspokojeniem jego potrzeb.
Jednym z najistotniejszych elementów rozwoju człowieka są więzi rodzące następnie przywiązanie. John Bowlby, twórca teorii przywiązania, uważa, że jest ono niezbędne do uczenia się świata i innych. Przywiązanie determinuje uczenie się zaufania do drugiego człowieka.
Aby w pełni zrozumieć istotę zespołu zaburzenia więzi, warto poznać wzorce przywiązania, które niejako są również związane z innym problemem rodzinnym – wadliwymi postawami rodzicielskimi. Tabela 2. prezentuje typy wzorców przywiązania2.
Badacze problemu jako główne przyczyny powstania zaburzenia wskazują:
- odseparowanie dziecka od matki w trzech pierwszych latach życia,
- wystąpienie choroby psychicznej rodzica,
- brak zaspokojenia podstawowych potrzeb,
- zaniedbanie,
- wykorzystywanie,
- przemoc.
RAD w dorosłym życiu jest najczęściej diagnozowany w kierunku zaburzeń osobowości. Istotą zaburzenia więzi nie jest podłoże fizjologiczne. Powstało ono na skutek negatywnych relacji interpersonalnych przed piątym rokiem życia dziecka. Dzięki tej wiedzy możemy wykluczyć wiele innych zaburzeń o podobnych cechach i zachowaniach, np. ADHD, zaburzenia zachowania, niedostosowanie społeczne, zaburzenia psychiczne.
Ważny jest fakt, że syndrom zaburzenia więzi może być konsekwencją zaburzeń współwystępujących, takich jak FAS – alkoholowy zespół płodowy lub FAE – alkoholowy efekt płodowy.
Postawy, zachowania i postępowanie dziecka z zespołem zaburzenia więzi są przepełnione dysonansami, co dodatkowo utrudnia jego funkcjonowanie.
Uczeń z syndromem RAD3:
- bez problemu manipuluje ludźmi,
- nie przejawia uczuć w stosunku do rodziców, podejmuje działania mające na celu krzywdzenie opiekunów,
- lgnie do obcych, potrafi im okazywać pozytywne uczucia – głównie w celu manipulacji,
- ma niską samoocenę,
- nie potrafi zapanować nad emocjami, zachowaniami,
- ma trudności z utrzymaniem kontaktu wzrokowego, bez problemu czyni to jedynie w sytuacji złości lub kłamstwa,
- przyjmuje postawę roszczeniową,
- nadmiernie kontroluje sytuacje i zdarzenia,
- jest buntowniczy i kłótliwy nawet w najbardziej błahych sprawach,
- przejawia skrajne zachowania, np. nadaktywnie wykonuje jakieś czynności, a w innym przypadku mimo konieczności wcale nie podejmuje aktywności,
- ma trudności z nawiązywaniem i podtrzymywaniem kontaktu z rówieśnikami,
- nie ma umiejętności myślenia przyczynowo-skutkowego,
- jest nastawiony antyspołecznie,
- przejawia okrucieństwo wobec ludzi i zwierząt,
- ma zaburzony system wartości,
- jest agresywny,
- można zaobserwować u niego objawy depresji,
- jest egoistą, nieprzejawiającym empatii i nieposiadającym zasad moralnych,
- zadaje mnóstwo pytań, często nieadekwatnie do sytuacji, i wymaga odpowiedzi na nie,
- dość często kłamie bez szczególnej przyczyny,
- niszczy przedmioty swoje i innych,
- przejawia zachowania mające na celu autoagresję,
- nie potrafi nawiązać odpowiedniej rozmowy – zaburzona komunikacja,
- kradnie rzeczy, które mógłby uzyskać w legalny sposób,
- ma nietypowe nawyki żywieniowe i skrajne zachowania związane z przyjmowaniem pokarmów polegające na
- objadaniu się w jednej chwili, a następnie głodzeniu,
- mimo normy intelektualnej trudniej przyswaja wiadomości z uwagi na wewnętrzny opór,
- jego fascynacją jest zło, ogień, krew,
- ma częste poczucie winy,
- jest podatny na uzależnienia od alkoholu, narkotyków,
- nie potrafi zaufać innym,
- nie dba o higienę osobistą,
- celowo odsuwa się od członków rodziny, a w to miejsce nawiązuje relacje z obcymi osobami,
- jego mózg funkcjonuje nieco inaczej.
Stopień nasilenia objawów RAD zależy od udzielonego wsparcia. Warto podkreślić, że dziecko, które otrzyma specjalistyczne wsparcie terapeutyczne do 12. roku życia, ma szansę na w miarę normalne życie i funkcjonowanie.
Tabela 1. Sposoby wspierania ucznia z FAS
Strategia działania | Sposób wspierania ucznia i łagodzenia objawu |
Ograniczanie nadaktywności |
|
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
- 10 wydań magazynu "Głos Pedagogiczny"
- Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
- Możliwość pobrania materiałów dodatkowych
- ...i wiele więcej!