Uczeń w cyfrowym świecie – jak kształtować kompetencje medialne i informacyjne w szkole?

Charakterystyka współczesnych uczniów 

Uczniowie chodzący aktualnie do szkół to dzieci należące do pokolenia Z i Alfa – pokolenia nazywanego także always online. W praktyce oznacza to, że większość uczniów jest stale połączona z internetem, szczególnie przez smartfony. W związku z tym dla młodych ludzi technologia jest naturalnością, a urządzenia cyfrowe traktowane jako przedłużenie codziennego funkcjonowania. Niestety, bardzo często wiąże się z tym skrócona koncentracja uwagi, na którą niewątpliwie ma wpływ szybkość odbieranych przez dzieci bodźców (scrollowanie, powiadomienia). Współcześni uczniowie, jako cyfrowi tubylcy, mają także potrzebę natychmiastowej gratyfikacji związanej m.in. z szybkimi odpowiedziami w sieci, komentarzami czy polubieniami.

Korzyści świata cyfrowego dla uczniów

Współczesny świat cyfrowy odgrywa coraz większą rolę w edukacji, wpływając na sposób zdobywania wiedzy i rozwijania umiejętności przez uczniów. Dzięki nowoczesnym technologiom nauka staje się bardziej dostępna, atrakcyjna i dostosowana do indywidualnych potrzeb każdego dziecka. Korzyści, jakie rzeczywistość cyfrowa oferuje uczniom, jest wiele, w tym m.in.:

• ułatwia dostęp do wiedzy i materiałów edukacyjnych z całego świata,
• rozwija kompetencje cyfrowe niezbędne w nowoczesnym życiu i pracy,
• wspiera indywidualizację nauki dzię­­­ki aplikacjom, kursom i platformom online,
• zwiększa motywację przez interaktywne narzędzia, gry edukacyjne i multimedia,
• umożliwia szybki kontakt z nauczycielami i rówieśnikami w procesie nauki.

Zagrożenia i wyzwania związane ze światem cyfrowym

Mimo wielu korzyści, jakie niesie ze sobą świat cyfrowy, wiążą się z nim także liczne zagrożenia i wyzwania. Warto zwrócić uwagę na niebezpieczeństwa, które mogą wpływać na zdrowie, bezpieczeństwo oraz rozwój emocjonalny i społeczny uczniów, a więc m.in. na:

• uzależnienia (od urządzeń – przede wszystkim od smartfonów, ale też gier online i mediów społeczościowych),
• cyberprzemoc i hejt,
• dezinformację i fake newsy,
• zaburzenia koncentracji, nadmiar bodźców,
• ograniczenie realnych kontaktów społecznych,
• problemy z samopoczuciem i samooceną (przez porównywanie się do nierealnych wizerunków w social mediach).

Uczeń w cyfrowym świecie 

Wiemy już, że świat cyfrowy ma zarówno swoje jasne (dobre), jak i ciemne (złe) strony. Biorąc pod uwagę współczesnych uczniów, należy przede wszystkim przyjrzeć się funkcjonowaniu dzieci i młodzieży w rzeczywistości zdominowanej przez technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK) i w tym kontekście dostosowywać działania edukacyjne. Zagadnienia związane z obszarem informacyjno-komunikacyjnym powinny dotyczyć m.in.:

• Umiejętności cyfrowych (kompetencji TIK), czyli korzystania z urządzeń, aplikacji i platform edukacyjnych, wyszukiwania, selekcji i krytycznej oceny informacji, tworzenia treści cyfrowych (np. prezentacji, projektów multimedialnych).
• Bezpieczeństwa w sieci (cyberbezpieczeństwa), a więc ochrony danych osobowych i prywatności, unikania zagrożeń (np. phishing, hejt, cyberprzemoc) oraz przestrzegania zasad netykiety.
• Wpływu technologii na rozwój i zdrowie ucznia – świadomość zarówno zalet (dostęp do wiedzy, rozwijanie pasji, szybka komunikacja), jak również zagrożeń (uzależnienia cyfrowe, rozproszenie uwagi, problemy emocjonalne, ograniczenie kontaktów w świecie realnym).
• Roli nauczyciela i rodzica w edukacji cyfrowej – niezwykle ważne jest zarówno wspieranie młodych ludzi w odpowiedzialnym i krytycznym korzystaniu z technologii, jak i wprowadzanie edukacji medialnej oraz informacyjnej w codzienne działania dydaktyczne.

Co może zrobić szkoła, czyli jak kształtować kompetencje medialne i informacyjne uczniów?

1 Wdrażać edukację medialną i informacyjną – w tym celu warto wykorzystywać artykuły prasowe, podcasty edukacyjne, materiały wideo jako źródła wiedzy i analizy. Istotna jest także nauka młodych ludzi krytycznej oceny informacji, a więc m.in.: Kto jest autorem określonych treści? Jaki mają one cel? Czy źródło jest wiarygodne?
2 Ćwiczyć wyszukiwanie i selekcję informacji – dobrze jest zlecać uczniom zadania wymagające samodzielnego wyszukiwania informacji w internecie, ale z jasnymi kryteriami oceny źródeł. Warto także pokazywać młodym ludziom różnice między stronami popularnymi a rzetelnymi bazami wiedzy (np. Wikipedia vs. Encyklopedia PWN vs. Google Scholar).
3 Rozwijać umiejętność tworzenia treści cyfrowych – zamiast standardowych notatek czy referatów, warto zachęcać uczniów do tworzenia prezentacji multimedialnych, nagrywania krótkich podcastów lub filmików edukacyjnych, projektowania infografik (m.in. w programach, takich jak Canva).
4 Rozmawiać o etyce i bezpieczeństwie medialnym – np. na godzinach wychowawczych dobrze jest poruszać tematy dotyczące m.in. netykiety, praw autorskich, udostępniania danych osobowych, a także omawiać przypadki fake newsów i dezinformacji w kontekście bieżących wydarzeń (oczywiście dopasowanych do wieku uczniów).
5 Uczyć rozpoznawania manipulacji i reklam – w tym celu można m.in. analizować z uczniami reklamy internetowe, influencer marketing oraz mechanizmy, które wpływają na nasze decyzje konsumenckie i opiniotwórcze.
6 Modelować odpowiedzialne korzystanie z technologii – pokazując, że telefon czy komputer to narzędzia pracy i rozwoju, nie tylko rozrywki. Istotne jest także ustalenie jasnych zasad pracy z TIK w klasie – czas, cel, sposób wykorzystania.
7 Organizować lekcje profilaktyczne oraz zajęcia z uczniami na temat użytkowania świata cyfrowego – zajęcia można przeprowadzić m.in. w ramach lekcji profilaktycznych lub wychowawczych. Tego typu zajęcia są doskonałą okazją do zadania młodym ludziom pytań skłaniających do refleksji oraz dyskusji. 

Poniżej przykładowe zestawienie pytań, które można wykorzystać podczas zajęć z uczniami klas IV–VIII (z odpowiednim dostosowaniem do danej grupy wiekowej):

• Z jakich urządzeń cyfrowych korzystasz najczęściej w ciągu dnia?
• Ile czasu spędzasz średnio przed ekranem w dniu szkolnym, a ile w weekend?
• Jakie aplikacje lub strony pomagają ci w nauce? Które są tylko rozrywką?
• Czy internet i technologie ułatwiają ci naukę? W jaki sposób?
• Czy zdarzyło ci się kiedyś poczuć zmęczenie lub ból oczu po długim korzystaniu z telefonu lub komputera?
• Czy zauważyłeś(-aś), że czasem przez telefon lub gry odkładasz ważne obowiązki? Jak wtedy się czujesz?
• Co najbardziej cię rozprasza, gdy uczysz się z urządzeniem w pobliżu?
• Czy wiesz, co to jest cyberprzemoc? Czy spotkałeś(-aś) się z nią w swoim otoczeniu?
• Czy publikujesz w internecie swoje zdjęcia lub informacje o sobie? Skąd wiesz, kto je może zobaczyć?
• Jak reagujesz, gdy ktoś cię obraża lub wy­­śmiewa w internecie? Komu byś o tym powiedział(a)?
• Skąd wiesz, że informacje, które znajdujesz w internecie, są prawdziwe?
• Czy każdy filmik na TikToku lub YouTubie jest wiarygodny? Jak to sprawdzić?
• Dlaczego ludzie publikują w mediach społecznościowych tylko wybrane chwile swojego życia?
• Czego chciałbyś/chciałabyś się nauczyć w korzystaniu z technologii, żeby lepiej pomagała ci w nauce i w życiu?
• Co mogłoby pomóc tobie i twojej klasie, abyście mądrze i bezpiecznie korzystali z telefonów i internetu?
• Gdybyś miał(a) doradzić młodszym kolegom, jak dobrze korzystać z internetu, co byś im powiedział(a)?

Gdzie znaleźć pomocne materiały i z jakich projektów skorzystać?

Nauczyciele, pedagodzy oraz wszystkie osoby, które chcą rozwijać kompetencje medialne i informacyjne swoich uczniów, mogą skorzystać z wartościowych materiałów, dostępnych w sieci m.in. w ramach różnych kampanii społecznych, akcji edukacyjnych, programów profilaktycznych i edukacyjnych. Poniżej krótka prezentacja wybranych inicjatyw:

• „Klikam z głową” – kampania Urzędu Komunikacji Elektronicznej dla najmłodszych użytkowników usług telekomunikacyjnych oraz ich rodziców, nauczycieli i opiekunów, której celem jest promowanie bezpiecznego korzystania z internetu i urządzeń telekomunikacyjnych. Dodatkowo do pobrania bezpłatny poradnik dla rodziców i nauczycieli, który nie tylko opisuje zagrożenia czekające na użytkowników nowoczesnych technologii, ale również przedstawia sposoby reagowania na te zagrożenia1. 
• „Fejsmen. Dbaj o fejs” Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę (FDDS) – kampania o świadomym korzystaniu z social mediów.
• „Sieciaki.pl” – projekt, który ma na celu edukację dzieci w zakresie bezpieczeństwa w internecie. Serwis edukacyjny Sieciaki.pl jest przeznaczony dla dzieci w wieku 6–12 lat, wyposażony m.in. w materiały edukacyjne, słuchowiska, filmy, gry i piosenki2.
• Dzień Bezpiecznego Internetu (DBI) – coroczna międzynarodowa inicjatywa, której celem jest przede wszystkim to, aby dzieci i młodzież nie były narażone na niebezpieczeństwa w trakcie korzystania z zasobów internetowych3. 
• „Asy Internetu” (Google & Fundacja Szkoła z Klasą) – darmowy poradnik dla rodziny o budowaniu odpowiedzialności i bezpieczeństwa w sieci4.
• „Lekcje o fake newsach” (Demagog) – scenariusze do edukacji medialnej i weryfikacji informacji5.
• „Misja: programowanie” (Fundacja Orange) – program rozwijający logiczne i algorytmiczne myślenie6.
• „Mistrzowie kodowania” – archiwalne materiały do nauki podstaw programowania i rozumienia działania technologii.
• „Laboratoria Przyszłości” (MEiN) – program rządowy wyposażający szkoły w nowoczesny sprzęt TIK i drukarki 3D z inspiracjami do zajęć7.
• EduPolska NASK – bezpłatne szkolenia i kursy online dla uczniów i nauczycieli nt. bezpieczeństwa cyfrowego8.
• Cyberprofilaktyka NASK – materiały wideo, poradniki i kursy z edukacji medialnej9.
• Fundacja Orange „Edukacja na cyfrowo” – to bezpłatne szkolenia dla nauczycieli, które pomogą prowadzić ciekawe i angażujące lekcje, także za pomocą cyfrowych narzędzi, oraz lepiej rozumieć wyzwania związane z higieną cyfrową10.
• Biblioteka Cyfrowa FDDS – darmowe scenariusze zajęć profilaktycznych i warsztatów psychoedukacyjnych z elementami edukacji cyfrowej11.
• „Nie zagub dziecka w sieci” (Ministerstwo Cyfryzacji) – materiały i poradniki dla szkół oraz rodziców12.
• „Bądź z innej bajki” – kampania o reagowaniu na cyberprzemoc i hejt dla młodszych uczniów szkół podstawowych13. Osobiście bardzo polecam tę kampanię.

Współczesna szkoła stoi przed wyzwaniem kształtowania u uczniów świadomego i odpowiedzialnego podejścia do mediów oraz informacji. Aby przygotować młodych ludzi do funkcjonowania w cyfrowym świecie, konieczne jest systematyczne rozwijanie ich kompetencji medialnych i informacyjnych, opartych na krytycznym myśleniu, etycznym korzystaniu z zasobów oraz świadomym tworzeniu treści. Tylko wtedy będą oni w stanie bezpiecznie i mądrze wykorzystywać technologie w nauce i życiu codziennym, stając się odpowiedzialnymi użytkownikami i twórcami cyfrowej rzeczywistości.

Źródła internetowe:
 1    Klikam z głową (2025). Pobrano z: https://cik.uke.gov.pl/edukacja-uke/klikam-z-glowa,1.html (dostęp: 02.07.2025).
 2    Sieciaki.pl. Pobrano z: https://www.saferinternet.pl/menu/projekty/projekty-edukacyjne/sieciaki/o-projekcie.html (dostęp: 07.07.2025).
 3    Dzień Bezpiecznego Internetu. Pobrano z: https://pl.wikipedia.org/wiki/Dzie%C5%84_Bezpiecznego_Internetu (dostęp: 8.07.2025).
 4    Asy Internetu – Poradnik dla rodziny. Pobrano z: https://www.szkolazklasa.org.pl/materialy/asy-internetu-poradnik-dla-rodziny/ (dostęp: 4.07.2025).
 5    Lekcje o fake newsach. Pobrano z: https://platforma.demagog.org.pl/lekcja-o-fake-newsach/ (dostęp: 4.07.2025).
 6    Scenariusze. Nauka programowania. Pobrano z: https://fundacja.orange.pl/nauka-programowania (dostęp: 8.07.2025).
 7    Laboratoria Przyszłości. Pobrano z: https://www.gov.pl/web/laboratoria (dostęp: 8.07.2025).
 8    Cyfryzujemy edukację. Pobrano z: https://www.nask.pl/instytut/dla-ciebie/ose (dostęp: 7.07.2025).
 9    Cyberprofilaktyka. Pobrano z: https://cyberprofilaktyka.pl/ (dostęp: 8.07.2025).
10    Projekt Edukacja na cyfrowo. Pobrano z: https://edukacjanacyfrowo.edu.pl/ (dostęp: 6.07.2025).
 11    Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w internecie. Pobrano z: https://edukacja.fdds.pl/course/index.php?categoryid=33 (dostęp: 8.07.2025).
12    Nie zagub dziecka w sieci. Pobrano z: https://www.gov.pl/web/niezagubdzieckawsieci (dostęp: 8.07.2025).
13    Bądź z innej bajki. Pobrano z: https://www.gov.pl/web/badz-z-innej-bajki (dostęp: 5.07.2025).

Bibliografia:
Bigaj M., Wychowanie przy ekranie. Jak przygotować dziecko do życia w sieci?, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2023.
Danieluk M., TIK w pigułce Narzędziownik nauczyciela, Wydawnictwo Centrum Rozwoju Edukacji Edicon, Poznań 2021.
Frania M., Nowe media, technologie i trendy w edukacji, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2018.
Shapiro J., Nowe cyfrowe dzieciństwo. Jak wychowywać dzieci, by radziły sobie w usieciowionym świecie, Wydawnictwo Mamania, Warszawa 2020.
Ewelina Polak-Janik
Z wykształcenia pedagog i terapeuta pedagogiczny, z pasji twórczyni portalu pedagogonline.pl – przestrzeni stworzonej z myślą o specjalistach, nauczycielach i rodzicach, którzy chcą świadomie wspierać rozwój dzieci i młodzieży. Od kilkunastu lat pracuje w obszarze edukacji oraz pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Doświadczenie zawodowe zdobywała w szkołach, przedszkolach i placówkach opiekuńczo-
-wychowawczych, a obecnie pracuje w poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie zajmuje się diagnozą i terapią. Autorka pakietów profilaktycznych, licznych artykułów oraz recenzentka publikacji edukacyjnych.