Być fair – uczciwość w szkole i w życiu Scenariusze lekcji wychowawczych

SCENARIUSZ 1. „Uczciwość i sprawiedliwość – jak być w porządku wobec innych?”

Przebieg zajęć

1 Burza mózgów (5 min)
Uczniowie podają słowa kojarzące się ze sprawiedliwością i uczciwością. Nauczyciel zapisuje je w dwóch kolumnach na tablicy.

2 Omówienie praw i obowiązków (10 min)
Rozmowa o tym, dlaczego sprawiedliwość w szkole jest ważna (równe traktowanie, nagrody, oceny). Nauczyciel podkreśla, że uczciwość to nie tylko przestrzeganie reguł, ale także działanie w zgodzie z własnym sumieniem.

3 Praca w grupach – scenki dramowe (15 min)
Grupy otrzymują scenki (np. ktoś bierze cudzy ołówek, kolega oskarżony niesłusznie o zniszczenie plakatu). Opracowują krótkie odgrywanie sytuacji. Drama rozwija zdolność wczuwania się w role, sprzyja rozumieniu emocji innych.

4 Prezentacja i dyskusja (10 min)
Grupy pokazują swoje scenki, po czym cała klasa omawia, co było uczciwe, a co nie i jak inaczej można było się zachować. Dyskusja wzmacnia wrażliwość etyczną.

5Podsumowanie (5 min)
Uczniowie wraz z nauczycielem formułują wnioski. Można odwołać się do profilu absolwenta szkoły podstawowej i wspólnie zapisać jedno zdanie podsumowujące, np.: „Być fair to znaczy traktować innych sprawiedliwie i zawsze mówić prawdę, nawet jeśli to trudne”.

6 Ewaluacja
Krótka runda pytań zadawanych uczniom:

• „Jak się czułem, kiedy mówiliśmy o sprawiedliwości?”, 
• „Co zapamiętam z tej lekcji?”.

Propozycje fragmentów z literatury
1.     Opowieści z Narnii: Lew, czarownica i stara szafa, C.S. Lewis
Fragment o zdradzie Edmunda, który dla słodyczy i obietnic władzy wydaje rodzeństwo Białej Czarownicy. To świetny materiał do rozmowy o konsekwencjach kłamstw i braku lojalności.
Edmund pomyślał, że jeśli wszystko pójdzie dobrze, on sam stanie się księciem i będzie miał nad nimi władzę, i że to będzie sprawiedliwe, bo przecież on przysłużył się Królowej.
2.     Mały Książę, Antoine de Saint-Exupéry
Fragment o odpowiedzialności i byciu wiernym zobowiązaniom wobec drugiego człowieka.
Stajesz się odpowiedzialny na zawsze za to, co oswoiłeś.
3.     Ania z Zielonego Wzgórza, Lucy Maud Montgomery
Fragment, w którym Ania przyznaje się do złamania tabliczki łupkowej na głowie Gilberta – przykład odwagi i uczciwego przyznania się do błędu.
Nie żałuję, że to zrobiłam. Przepraszam tylko, że rozbiłam tabliczkę, to było głupie i kosztowne.

SCENARIUSZ 2. „Uczciwość i sprawiedliwość – jak być w porządku wobec innych?”

Przebieg zajęć

1 Rozgrzewka – miniankieta (5 min)
Nauczyciel pyta: „Czy nauczyciel zawsze jest w stanie być w 100% sprawiedliwy? Czy uczeń zawsze jest uczciwy?”. Krótko zapisuje odpowiedzi. Badania IBE pokazują, że młodzi ludzie mają tu sporo wątpliwości (Instytut Badań Edukacyjnych, 2015).

2 Burza mózgów (10 min)
Uczniowie definiują, co oznacza „być fair”. Podają przykłady z własnego doświadczenia.

3 Praca w grupach – analiza przypadków (15 min)
Grupy analizują dylemat (np. kolega prosi o przepisanie pracy domowej, nauczyciel pomija ucznia z nagrodą za konkurs, mimo że ten miał lepszy wynik). Zastanawiają się, jakie są możliwe rozwiązania, jakie mogą być ich skutki (Kalinowska, 2014).

4 Symulacje dramowe (15 min)
Grupy odgrywają scenki pokazujące różne rozwiązania ich dylematu. Drama w edukacji moralnej pozwala w praktyce ćwiczyć empatię i odpowiedzialność (Copik, Szymik, 2013).

5 Podsumowanie i refleksja (5 min)
Dyskusja: „Dlaczego warto być uczciwym i sprawiedliwym, nawet jeśli to się nie opłaca?”. Uczniowie mogą zaproponować klasowy „kodeks fair play”.

6 Ewaluacja 
Nauczyciel prosi uczniów o napisanie na kartce jednej rzeczy, którą chcieliby w sobie wzmocnić w kontekście uczciwości.

Propozycje fragmentów z literatury 
1.     Kamienie na szaniec, A. Kamiński
Fragment o harcerskiej lojalności i uczciwości wobec grupy mimo ogromnego ryzyka w czasie wojny.
Uczciwość wobec towarzyszy była dla nich czymś więcej niż obowiązkiem – była istotą ich życia.
2.     Zemsta, A. Fredro
Scena, w której Cześnik dla osiągnięcia swojego celu posuwa się do intrygi – dobry punkt do analizy, czy cel uświęca środki i czy to uczciwe.
Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba.
3.     Chłopi, W.S. Reymont
Fragment o sądach wiejskich i rozstrzyganiu sporów przez społeczność – pytanie, czy zawsze była to sprawiedliwość.
Co się zaś tyczy sprawiedliwości, to u nas nie prawo, a gromada decyduje.

Bibliografia: 
Arystoteles, Etyka nikomachejska, W. Witwicki (tłum.), PWN, Warszawa 1996.
Copik B., Szymik A., Drama w procesie wychowania i nauczania, „Zeszyty Naukowe WSB” 2013, 4(34), 25–32.
Fredro A., Zemsta, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1834.
Instytut Badań Edukacyjnych, Raport z badań o uczciwości w szkole, IBE, Warszawa 2015.
Kalinowska A., Edukacja aksjologiczna w szkole – podstawy i wyzwania, „Pedagogika Szkoły i Rodziny” 2914, 2(8), 63–72.
Kamiński A., Kamienie na szaniec, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1943.
Lewis C.S., The Lion, the Witch and the Wardrobe, Geoffrey Bles, London 1950.
Łopatkowa M., Wychowanie do wartości, Wydawnictwo Akademickie „Żak”,  Warszawa 2001.
Ministerstwo Edukacji Narodowej, Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, Warszawa 2017.
Montgomery L.M., Anne of Green Gables, L.C. Page& Co, Boston 1908.
Reymont W.S., Chłopi, Gebethner i Wolff, Warszawa 1904.
Saint-Exupéry A. de., Le Petit Prince, Reynal & Hitchcock, New York 1943.
Twardowski Z., Filozofia moralna w edukacji, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2016.
dr Katarzyna Pająk-Załęska 
Nauczycielka akademicka, badaczka systemu edukacji, doktor nauk o zdrowiu. Współpracowniczka Uniwersytetu Dolnośląskiego DSW, Instytutu Badań Edukacyjnych Państwowego Instytutu Badawczego oraz biura dolnośląskiego Wojewódzkiego Zespołu Koordynacji, zaangażowana w działalność Centrum Analiz Edukacyjnych Uniwersytetu Dolnośląskiego DSW. Entuzjastka uczenia się przez całe życie.