Jak dbać o swoje zdrowie psychiczne? Scenariusz zajęć

Przebieg zajęć

1 Co to jest depresja? – wprowadzenie w temat zajęć

Nauczyciel wita się z uczniami i wprowadza ich w temat zajęć: „Witajcie, dzisiejsze zajęcia poświęcimy trudnemu tematowi, jakim jest depresja. Myślę, że większość z was wie, że jest to poważna choroba, która z roku na rok dotyka coraz więcej ludzi, w tym dzieci i młodzież. Depresja wchodzi w skład zaburzeń afektywnych, czyli zaburzeń nastroju. Może spotkać każdego bez względu na wiek, płeć, wykształcenie, status społeczny czy materialny. Nie jest wymysłem ani chwilowym pogorszeniem nastroju, co oznacza, że osoba chora nie jest w stanie poczuć się lepiej. Depresja jest niezależna od naszej woli”. 

Komentarz: Po ogólnym wprowadzeniu można zadać uczniom dodatkowe pytania, np. czy spotkali się kiedyś z osobą chorą na depresję i jak zachowywała się taka osoba. 

2 Objawy depresji – ćwiczenie

Nauczyciel mówi: „Depresja jest podstępną chorobą i może przybierać różną postać. Większość z nas kojarzy osoby chore na depresję jako przygnębione, smutne, z wyraźnie obniżonym nastrojem. Musicie jednak mieć świadomość, że jest to tylko jedno oblicze depresji. Osoby chore mogą również funkcjonować z pozoru zupełnie normalnie, nie pokazywać po sobie, że coś jest nie tak, kiedy w rzeczywistości bardzo cierpią. Każda postać depresji wymaga szczególnej troski. My skupimy się dzisiaj na widocznych objawach choroby”. 

Nauczyciel rysuje na tablicy kontury człowieka. Następnie chętni uczniowie losują karteczki z zapisanymi wcześniej objawami depresji, odczytują je na głos i przypinają do tablicy. Warto, aby nauczyciel skomentował krótko każdy z objawów i zaznaczył, że są tylko wybrane objawy (nie wszystkie możliwe).

• Problemy ze snem – mogą dotyczyć zarówno trudności z zasypianiem (np. z powodu karuzeli czarnych myśli), jak i budzenia się w środku nocy i problemów z ponownym zaśnięciem. Sen, który nie daje odpoczynku, w konsekwencji prowadzi do skrajnego zmęczenia i fizycznego wyczerpania.
• Ucieczka w świat wirtualny – najczęściej to granie w gry czy oglądanie filmików w sieci. Alternatywna rzeczywistość pozwala oderwać się od tego, co smutne i męczące w rzeczywistym świecie. 
• Zaburzenia apetytu – mogą objawiać się albo nadmiernym objadaniem się, albo unikaniem jedzenia. Widocznym rezultatem takiego zachowania jest spadek masy ciała lub jej nagłe zwiększenie. 
• Izolacja społeczna – rówieśnicy mają ogromne znaczenie dla młodych ludzi. Dlatego też unikanie spotkań z przyjaciółmi czy odcięcie się od dotychczasowych znajomych to bardzo niepokojący objaw. 
• Problemy z nauką – mogą dotyczyć m.in. trudności z zapamiętywaniem i koncentracją, niemożności rozwiązywania zadań, które do tej pory nie sprawiały kłopotów, a także nauką czegokolwiek. Wszystko to wpływa na pogorszenie ocen, wyższy poziom stresu oraz niechęć do szkoły. 
• Niewywiązywanie się z obowiązków – depresja powoduje, że codzienne obowiązki przerastają człowieka, w związku z tym osoba chora nie jest w stanie wywiązać się ze złożonych wcześniej obietnic, np. mimo deklaracji nie pójdzie do szkoły. Nie wynika to z lenistwa, ale jest objawem choroby. 
• Ruminowanie – jest to nieustanne wracanie do sytuacji traumatycznych ze swojego życia. Przeżywanie w swoim umyśle najgorszych chwil, złych momentów lub zawstydzających sytuacji.
• Trwale obniżony nastrój – w depresji obniżony nastrój trwa cały czas, nie ma konkretnej przyczyny i łączy się z tzw. czarnowidztwem dotyczącym świata, ludzi i samego siebie.  
• Agresja – wybuchy złości są nieadekwatne do zdarzenia i zwykle pojawiają się w odpowiedzi na błahe sytuacje, np. kiedy ulubiony kubek jest brudny.

Komentarz: Po odczytaniu przez uczniów wybranych objawów depresji, nauczyciel powinien podkreślić, że jeśli ktokolwiek zauważy podobne symptomy u swoich rówieśników, powinien nie bagatelizować sprawy, ale jak najszybciej zareagować, np. porozmawiać ze szkolnym psychologiem. Im wcześniej zostanie udzielona profesjonalna pomoc osobie chorej, tym większe szanse, że konsekwencje depresji będą mniejsze.

3 Czynniki chroniące a czynniki ryzyka – praca grupowa

Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy. Każda grupa otrzymuje duży brystol (A3), na którym będzie musiała wypisać jak najwięcej czynników ryzyka depresji (zadanie dla jednej grupy) oraz czynników chroniących przed depresją (zadanie dla drugiej grupy). Nauczyciel wyznacza czas wykonania zadania, po upływie którego każda z grup będzie prezentowała efekty swojej pracy. Warto zwrócić uwagę, aby w opracowaniach uczniów znalazły się następujące czynniki:

Czynniki chroniące:

• Posiadanie pasji i zainteresowań
• Bliskie więzi w rodzinie – wsparcie, zaufanie
• Dobre relacje z rodzicami
• Posiadanie kręgu bliskich, zaufanych osób
• Zdrowy styl życia
• Aktywność fizyczna
• Umiejętność radzenia sobie ze stresem
• Posiadanie planów, marzeń na przyszłość
• Pozytywny klimat w szkole
• Dobre relacje z rówieśnikami
• Zaangażowanie w wolontariat

Czynniki ryzyka:

• Brak więzi z rodzicami
•  Konflikty w rodzinie
• Niewłaściwe relacje z rówieśnikami
• Negatywne wydarzenia życiowe
• Izolacja społeczna
• Niska samoocena
• Dostępność do używek, substancji psychoaktywnych

4 Dbanie o swój dobrostan psychiczny – burza mózgów
 

Nauczyciel zapisuje na tablicy wielkimi literami hasło: DOBROSTAN PSYCHICZNY. Zachęca uczniów do aktywności, mówiąc: „Wiemy już, jakie są objawy depresji oraz co na nią wpływa (czynniki ryzyka). Wiemy także, co może nas chronić przed chorobą (czynniki chroniące). Spróbujmy teraz zastanowić się, w jaki sposób możemy dbać o swój dobrostan psychiczny, a więc o subiektywne poczucie szczęścia i zadowolenia z życia. Pamiętajcie, że szczęście jest pojęciem indywidualnym. Dla każdego może oznaczać coś innego, dlatego nie wyśmiewamy swoich pomysłów, bo każdy z nich może okazać się skuteczny dla konkretnej osoby”. Nauczyciel zapisuje na tablicy pomysły uczniów, wśród których mogą znaleźć się m.in.:

• uprawianie sportu;
• rozmowy z przyjacielem;
• rozwijanie pasji;
• słuchanie muzyki;
• czytanie książek;
• podróżowanie;
• medytowanie;
• wspólna zabawa z rówieśnikami.

5 Ćwiczenie „Alfabet szczęścia” – praca grupowa

Nauczyciel dzieli uczniów na grupy (w zależności od liczebności klasy mogą to być trzy lub cztery grupy kilkuosobowe). Każda grupa otrzymuje kartkę A4 oraz długopis do zapisania kolejnych liter alfabetu (np. pierwsza grupa – siedem pierwszych liter alfabetu, druga grupa – kolejne siedem itd.). Ważne, aby każda z grup miała inne litery alfabetu. Zadaniem uczniów jest wpisanie obok wybranej litery alfabetu co najmniej jednej rzeczy, która w ich przekonaniu może uczynić kogoś szczęśliwym. Po upływie określonego czasu grupy prezentują efekty swojej pracy. Dzięki temu powstanie „alfabet szczęścia”, który może zawisnąć w klasie na pamiątkę zajęć.

Wskazówka: Nauczyciel może przeczytać uczniom kilka przykładów. Ważne jednak, aby dać im możliwość samodzielnego wykonania pracy.

Chcąc być osobą szczęśliwą potrzebne są (przykład dla wybranych liter):
A – ambicja
C – czytanie
G – gry
K – koledzy i koleżanki
M – muzyka
P – pasja
R – rower
S – spokój
U – uważność
W – wdzięczność
Z – zdrowie

6 Podsumowanie i zakończenie zajęć

Nauczyciel mówi: „Mam nadzieję, że dzisiejsze zajęcia uświadomiły wam, że nasza psychika też może zachorować, a jedną z takich chorób jest depresja. Niebezpieczna i podstępna choroba, której jednak możemy się ustrzec, dbając na co dzień o swój nastrój i zapewniając sobie dobre samopoczucie. Szczęście jest pojęciem bardzo indywidualnym, w związku z tym każdy samodzielnie musi odkryć, co sprawia mu radość. Pamiętajcie, że dbanie o swój dobrostan psychiczny jest tak samo ważne, jak dbanie o zdrowie fizyczne”.

Bibliografia:
Ambroziak K., Kołakowski A., Siwek A., Depresja nastolatków, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2021.
Ambroziak K., Kołakowski A., Siwek K., Nastolatek a depresja. Praktyczny poradnik dla rodziców i młodzieży, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2023.
Chatizow J., Depresja i samobójstwa dzieci i młodzieży. Żyć, nie umierać – poradnik dla rodziców i nauczycieli, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2018.
Kulesza-Tałan D., Jak wspierać dobrostan uczennic i uczniów w szkole? Przewodnik, Centrum Edukacji Obywatelskiej, s. 14. Pobrano z: https://szkoladlainnowatora.ceo.org.pl/wp-content/uploads/2021/03/dobrostan-przewodnik.pdf (dostęp: 9.08.2024).