Pierwsza lekcja wychowawcza
Jak rozpocząć współpracę z nową klasą bądź też jak powitać swoich podopiecznych po wakacjach? Co zrobić, jeśli to pierwsze w naszym życiu wychowawstwo i chcemy zacząć jak najlepiej? Pierwsze lekcje wychowawcze będą bardzo ważne dla zbudowania relacji z nową klasą, ale będą też istotne, kiedy spotykamy się po wakacyjnej przerwie z dotychczasowymi wychowankami. Z nową klasą możemy poznać się, zbudować relację i ustalić najważniejsze zasady współpracy, z dotychczasową natomiast – zasady te zmodyfikować lub też poprawić w relacji coś, co – naszym (lub uczniów) zdaniem – tego wymaga. W obu przypadkach będzie ważne, byśmy nie tylko odpowiednio poprowadzili lekcję, lecz także pokazali się w jej trakcie od najlepszej strony.
Pierwsza godzina wychowawcza w klasie 4 – potęga pierwszego wrażenia?
Wielu ludzi mniej lub bardziej niepokoi się tym, jakie zrobi pierwsze wrażenie. Czasem jednak martwimy się tym aż do przesady – jakby wszystko od tego zależało. Efekt może być odwrotny do zamierzonego: stres będzie nam utrudniał dobrą autoprezentację. Warto się więc przygotować, ale też pozwolić sobie na trochę luzu – odprężeni, pogodni i zadowoleni już na starcie będziemy sprawiać wrażenie bardziej przyjaznych i pewnych siebie, a to bardzo istotne.
Pomóc nam może też świadomość, że choć pierwsze wrażenie jest istotne, to z pewnością nie jest decydujące. Jeśli będzie dobre, to bardzo ułatwi nam dalsze zawiązywanie relacji i więzi z podopiecznymi. Jeśli natomiast wypadniemy niezbyt korzystnie, wciąż będziemy mieć wiele okazji, aby to nadrobić i pokazać się z najlepszej strony. Pamiętajmy, że budowanie relacji z uczniami jest procesem, który trwa w zasadzie przez całe wychowawstwo – nie można tego zrobić „raz a dobrze”, a więc i nie można tego popsuć jednorazową „wpadką”.
Jest jednak też faktem, że gdy uda się nam wywrzeć dobre pierwsze wrażenie, to dana osoba nasze późniejsze zachowania i decyzje będzie starała się interpretować raczej na naszą korzyść; będzie też łagodniej oceniać nasze ewentualne błędy.
Wstępnej oceny naszej osoby rozmówcy czy słuchacze dokonują zwykle w ciągu pierwszych kilku, kilkunastu minut. A spore znaczenie ma już kilkadziesiąt pierwszych sekund – w tym bardzo krótkim czasie obserwatorzy wyciągają (nie zawsze w pełni uświadomione, ale istotne) wnioski na podstawie naszej mimiki, postawy ciała, ubioru, fryzury, rekwizytów, a nawet kontekstu (tła, czyli np. wyglądu klasy). Warto więc wcześniej przemyśleć, jaki chcemy zbudować sobie wizerunek w oczach podopiecznych czy też ich rodziców i dobrać te szczegóły w taki sposób, aby ten wizerunek wspierały.
Gdy uda się nam wywrzeć dobre pierwsze wrażenie, to dana osoba nasze późniejsze zachowania i decyzje będzie starała się interpretować raczej na naszą korzyść; będzie też łagodniej oceniać nasze ewentualne błędy.
Dla dobrego wizerunku wychowawcy kluczowe są dwa aspekty: sympatia i kompetencja. Umiejętność budzenia sympatii ułatwia nam nawiązanie przyjaznej relacji z podopiecznymi. To ważne z wielu powodów – ułatwia zbudowanie relacji zaufania, pomoże nam zainteresować podopiecznych naszym przedmiotem (dzieci i młodzież chętniej uczą się od lubianych nauczycieli), a także zwiększy wychowawczą skuteczność stosowanych przez nas nagród (pochwała, uśmiech czy dobra ocena od lubianego nauczyciela ma większą moc). Z kolei wrażenie kompetencji sprawi, że łatwiej będzie nam utrzymać dyscyplinę czy przekonać podopiecznych do naszych decyzji. Da nam także większe poważanie wśród rodziców naszych uczniów.
Połączenie sympatii i kompetencji nie jest jednak rzeczą łatwą. Często szala przechyla się na jedną ze stron – co jest jeszcze zupełnie w porządku i wynika zwykle z naszych uwarunkowań osobowościowych; po prostu jedni z nas są bardziej kontaktowi (sympatia), a inni zdystansowani (kompetencja). Jeśli jednak za bardzo podryfujemy w stronę którejś z tych opcji, możemy nie być zadowoleni z efektu. Nauczyciel bardzo przyjazny, ciepły, ale zarazem niestawiający granic może być spostrzegany jako mało profesjonalny, „naiwny” – zwłaszcza przez nastolatki. Natomiast zdystansowany i akcentujący tylko profesjonalizm może być odbierany jako nadmiernie chłodny, „sztywny” i nieprzystępny. Warto pamiętać, że im młodsze dzieci, tym więcej ciepła potrzebują, ale nastolatkom, nawet tym zbuntowanym, też trzeba je okazywać.
Podstawowe wskazówki dotyczące mowy ciała znajdują się w Narzędziowni.
Pierwsza godzina wychowawcza – co mówić?
Często planując to, co chcemy powiedzieć naszym podopiecznym na początku roku, myślimy o tym, co powinniśmy czy wręcz musimy powiedzieć. Warto jednak zadać sobie jeszcze inne pytanie – co oni chcieliby od nas usłyszeć? To, na ile nasz przekaz będzie dopasowany nie tylko do naszych wychowawczych powinności, lecz także do potrzeb naszych młodych słuchaczy, będzie miało duże znaczenie dla wrażenia, jakie na nich zrobimy.
A zatem, poza niezbędnymi informacjami, które musimy im przekazać (np. dotyczącymi regulaminu, wymagań, organizacji), powiedzmy im również to, co będzie naprawdę ważne z ich perspektywy, np.:
- Coś ciekawego na nasz temat – nie tylko najważniejsze dane z naszego CV, lecz również to, co pozwoli im poznać nas bliżej jako ludzi – nasze hobby, zainteresowania, ciekawe czy zabawne anegdoty, ale też najważniejsze wartości i osobistą filozofię pracy wychowawcy – czyli to, jak widzimy tę swoją rolę.
- Jasne komunikaty, że jako wychowawca chcemy być po stronie naszej klasy: wspierać każdego z osobna, pomagać w razie i w miarę potrzeby, pomagać w dialogu z innymi nauczycielami czy dyrektorem.
- Jasne komunikaty, że ważne jest dla nas przestrzeganie zasad po obu stronach (i naszej, i podopiecznych) i mamy zamiar respektować zasady panujące w szkole, a także sprawiedliwie traktować wszystkich uczniów; gdyby jednak ktoś złamał jakąś zasadę, to wprawdzie będzie musiał ponieść określone konsekwencje, ale nie znaczy to, że jest skreślony – jeśli tylko to jest możliwe, dajemy takiej osobie drugą szansę.
- Wypowiedzi motywacyjne – warto jasno i z przekonującym (nie nadmiernym czy sztucznym) entuzjazmem powiedzieć uczniom, że wierzymy w to, że nasza współpraca z nimi będzie dobrze się układać (jeśli w poprzednim roku nie układała się najlepiej, wyraźmy wiarę w to, że w tym roku będzie dobra). Możemy powiedzieć, że początek nowego roku szkolnego to jak początek nowego rozdziału, biała kartka, którą dopiero trzeba zapisać – zaczynamy na nowo, możemy więc zrobić to lepiej. Warto też wspomnieć, że postaramy się wspierać wszystkie osoby w klasie w odkrywaniu i rozwijaniu ich silnych stron i że wierzymy, iż każdego z naszych podopiecznych stać na wiele, nawet jeśli dotąd miał jakieś trudności. Że pomożemy im te ewentualne trudności rozwiązać. Takie komunikaty mają pozytywny wpływ na motywację dzieci i młodzieży do działania, ich wiarę w swoje możliwości, a także chęć do współpracy z nauczycielem. Działają jak samospełniająca się przepowiednia – kiedy okazujemy podopiecznym, że w nich wierzymy, postarają się nas nie zawieść (pod warunkiem, że nie postawimy im, ich zdaniem, zbyt wysokich oczekiwań). Jeśli natomiast damy im odczuć, że w nich nie wierzymy lub spodziewamy się z ich strony kłopotów, to faktycznie tak może się stać.
- Pytania o ich pomysły, propozycje, perspektywę – warto możliwie jak najwięcej decyzji podejmować wspólnie z podopiecznymi – tam, gdzie możemy pozwolić im decydować samodzielnie, współdecydować lub choćby uwzględnić ich zdanie w naszej decyzji, warto to zrobić. Po pierwsze – dzieci i młodzież (a także dorośli) chętniej dostosowują się do reguł, w których ustanawianiu brali udział (łatwiej jest im je uwewnętrznić), po drugie – takie upodmiotowienie będzie dobre i dla ich osobistego rozwoju, i dla relacji z wychowawcą.
Pierwsza lekcja wychowawcza po wakacjach – co uwzględnić?
Jeśli to możliwe, na pierwsze spotkanie warto poświęcić dwie lekcje z rzędu. W planie tego spotkania dobrze będzie uwzględnić następujące punkty:
- zaprezentowanie się klasie – swojej osoby i swojej wizji wychowawstwa,
- pozytywna motywacja podopiecznych,
- wzajemne poznanie się (integracja),
- podzielenie się przez uczennice i uczniów wrażeniami z wakacji,
- omówienie najważniejszych informacji dotyczących obowiązujących w szkole zasad, wymagań, organizacji,
- ustalenie najważniejszych zasad obowiązujących w klasie,
- poznanie pomysłów, potrzeb i perspektywy podopiecznych.
Oczywiście możemy tak planować przebieg spotkania, by realizować kilka tych punktów jednocześnie.
Po jakimś czasie (np. pod koniec września) od pierwszej lekcji wychowawczej warto sprawdzić, czy faktycznie udało się nam dobrze zacząć i jak się mają sprawy w naszej klasie, np. poprzez ankietę dotyczącą adaptacji szkolnej (potrzeb uczniów w tym zakresie) czy też badanie socjometryczne (np. plebiscyt życzliwości i niechęci), które dadzą nam obraz relacji zachodzących między uczniami.
Materiały do zajęć: czyste kartki A4, długopisy, kolorowe pisaki, tablica i kreda/pisak, identyfikatory (ewentualnie taśma malarska, na której fragmencie można napisać swoje imię i przykleić je do odzieży), arkusz brystolu, małe karteczki, materiały z Narzędziowni.
Formy i metody pracy: miniwykład, burza mózgów, praca w grupach, praca indywidualna, rozmowa/dyskusja.
Pierwsza lekcja wychowawcza – poznajmy się
Wprowadzenie
Osoba prowadząca wita uczniów, po czym informuje ich z uśmiechem, że celem tego spotkania będzie przede wszystkim to, by jak najlepiej wzajemnie się poznać, dobrze zacząć współpracę i wymienić się wrażeniami po wakacjach oraz pomysłami na nowy rok szkolny (jeśli spotykamy się po wakacjach z tą samą klasą, komunikat może brzmieć podobnie, ale z pominięciem wzajemnego poznania się – chyba że do klasy dołączył ktoś nowy). Zajęcia można poprowadzić przy zwykłym ustawieniu ławek, jednak lepiej sprawdzą się krzesła ustawione w okrąg – tak, by wszystkie osoby mogły widzieć się nawzajem.
Rozwinięcie
- Oto ja
Miniwykład (autoprezentacja)
Najlepiej zacząć zawsze od bliższego zaprezentowania się klasie – dzieciom i młodzieży łatwiej będzie się otworzyć i zaangażować, jeśli będą już wiedzieć, z kim mają do czynienia i jeśli dzięki temu zdołają nas choć trochę polubić (a przynajmniej postanowią dać nam szansę).
Osoba prowadząca w krótkim wystąpieniu opowiada podopiecznym o sobie i swojej wizji wychowawstwa, starając się robić to możliwie barwnie i ciekawie, ale też bez niepotrzebnej rozwlekłości. W opowieść warto wpleść kilka zabawnych anegdot czy żartów. Jeśli natomiast spotykamy się z tą samą klasą ponownie, możemy np. podzielić się z nią przemyśleniami i wnioskami z poprzedniego roku i planami czy też wizją na rok następny. Ważne, by ogólny wydźwięk był optymistyczny – jeśli w poprzednim roku współpraca z klasą nie była zbyt udana, możemy to otwarcie przyznać, po czym zadeklarować, że wierzymy, że w tym roku może być dużo lepiej, i że zamierzamy się o to postarać, ale też potrzebujemy współpracy ze strony klasy. - Poznajmy się (na nowo)
Ćwiczenie grupowe
W nowej klasie: wszyscy siedzą w kręgu, każda osoba kolejno przedstawia się i krótko opowiada o sobie (to, co chce powiedzieć, np. swoje zainteresowania, hobby, ulubioną muzykę, co lubi robić w czasie wolnym, jaki sport uprawia, czemu wybrała tę szkołę itp.), po czym przypina sobie do odzieży identyfikator ze swoim imieniem.
W dotychczasowej klasie: każda osoba kolejno mówi o tym, z czym wchodzi w nowy rok szkolny, jakie ma przemyślenia, nastawienie czy plany (oczywiście zabranie głosu jest dobrowolne). - Wrażenia po wakacjach
Ćwiczenie grupowe
To ćwiczenie może być naturalnym dalszym ciągiem poprzedniego (nie trzeba ich rozgraniczać) – osoba prowadząca pyta po prostu wszystkich uczestników, którzy już się przedstawili, o to, jak minęły im wakacje, co w ich trakcie robili albo też czy w tym czasie zainteresowali się czymś nowym, nauczyli się czegoś bądź też doszli do jakichś nowych wniosków na istotny dla siebie temat. Należy zadbać o to, aby każda osoba choć raz się wypowiedziała, ale jeśli podopieczni będą mieć ochotę na dłuższą rozmowę, warto dać im na to chwilę czasu. - 100 pytań do…
Ćwiczenie grupowe
Osoba prowadząca zachęca uczestników do zadawania jej pytań. Warto zaproponować uczniom, że mogą to być zupełnie dowolne, nawet absurdalne pytania (np. o ulubionego bohatera kreskówki), ale też takie, które będą bardziej dotyczyły szkoły. Pytania z pozoru „dziwne” dają nam okazję udzielenia zaskakujących i żartobliwych odpowiedzi, co przyda się, jeśli chcemy się zaprezentować jako osoby dowcipne; jeśli jednak nie czujemy się dość swobodnie, możemy tak zaaranżować sytuację, aby pytania były bardziej rzeczowe. - 100 pytań od…
Ćwiczenie grupowe
Odwracają się role – teraz to osoba prowadząca zadaje pytania (może losować z wcześniej przygotowanych i/lub zadać różnym osobom podobne pytania) – kolejno każdemu uczniowi. Najlepiej, jeśli będą w jakiś sposób odwoływać się do kwestii ważnych dla naszych podopiecznych bądź też cechować się humorem (proponowane przykłady – w Narzędziowni). Osoba zapytana odpowiada, a pozostałe uważnie słuchają. Po każdej wypowiedzi osoba prowadząca pyta resztę grupy, kto myśli (lub ma) podobnie – osoby te wówczas na chwilę podnoszą rękę (ćwiczenie to umożliwia zauważanie podobieństw uczniów między sobą).
Zakończenie
Każda osoba kolejno krótko dzieli się swoimi wrażeniami ze spotkania – mówi, jak się po nim czuje i jakie ma przemyślenia czy wnioski. Następnie osoba prowadząca dziękuje wszystkim za aktywny udział i zapowiada kolejną lekcję.
Ustalamy priorytety
Wprowadzenie
Osoba prowadząca wita wszystkich i – jeśli druga lekcja nie obywa się zaraz po pierwszej – prosi chętnych o podzielenie się wrażeniami z poprzednich zajęć. Następnie informuje, że tematem tego spotkania będą reguły panujące w szkole i klasie – jednak nie tylko będzie je ona prezentować, ale też chce poznać na ich temat zdanie podopiecznych, a także wspólnie z nimi ustalić zasady panujące w klasie.
Rozwinięcie
- Po co nam zasady?
Dyskusja
Osoba prowadząca pyta uczestniczki i uczestników, po co – ich zdaniem – w różnych grupach, miejscach czy sytuacjach wprowadza się zasady. Jakie są ich wady, a jakie zalety? Na tablicy rysuje tabelę z dwiema kolumnami – w pierwszej wpisuje podawane przez uczestników zalety, a w drugiej wady zasad i regulaminów. Kiedy pomysły się wyczerpią, prosi ochotników o wypowiedzi – czy uważają, że zasady są potrzebne, czy nie; a jeśli tak, to jakie powinny być? Celem ćwiczenia jest stworzenie sytuacji, w której uczniowie sami będą mieć okazję zrozumieć, że zasady, choć do pewnego stopnia ograniczają naszą swobodę, są nam potrzebne – dla dobra nas samych i innych ludzi. - Regulamin klasowy
Burza mózgów i dyskusja
Osoba prowadząca informuje uczestników, że teraz wspólnym zadaniem ich wszystkich będzie ustalenie podstawowych zasad, które będą dotyczyły zachowania się w klasie. Najlepiej, jeśli regulamin będzie miał tylko 7–8 punktów (łatwiej zapamiętać), trzeba więc wybrać najważniejsze propozycje. Powinny one też mieć formę zdań pozytywnych (a więc opisywać właściwe zachowania, a nie mieć formy zakazów). Przykładowy regulamin znajduje się w Narzędziowni.
Najpierw inicjujemy burzę mózgów i zapisujemy na tablicy wszystkie propozycje. Później eliminujemy lub łączymy te, które mają podobny sens (treść). Następnie inicjujemy dyskusję na ich temat (każdy ma okazję je ocenić i zgłosić swoje sugestie), a na koniec np. poprzez głosowanie ustalamy, które punkty znajdą się w regulaminie. Należy je omówić – by każda osoba rozumiała, co one oznaczają. Kiedy wszystko jest ustalone, osoba, która ładnie pisze, przepisuje regulamin na arkusz brystolu (kolorowymi mazakami), po czym wszyscy – w tym wychowawca – podpisują się pod nim. Regulamin powinien wisieć w widocznym miejscu w klasie przez cały rok. Jeśli zajdzie taka potrzeba – można go później zmodyfikować (poprawić, uzupełnić – ale też demokratycznymi metodami).
Należy zaznaczyć, że w kwestii regulaminu to wychowawca ma decydujące zdanie, jednak warto starać się jak najmniej narzucać jego zapisy – tak kierować sytuacją, by podopieczni sami wyciągnęli właściwe wnioski. Wychowawca powinien więc być aktywną stroną dyskusji – a jeśli chce do czegoś przekonać podopiecznych, powinien z szacunkiem wobec nich przedstawiać im rzeczowe argumenty na poparcie swoich opinii. - Najważniejsze szkolne zasady
Miniwykład i dyskusja
Osoba prowadząca przedstawia uczestnikom najważniejsze zasady obowiązujące w szkole (to ważne zwłaszcza w klasach I, które potrzebują informacji np. o tym, jakie są ich prawa i obowiązki, jak się zwracać do nauczycieli itp.). Jednocześnie pozwala im na zadawanie dotyczących tych zasad pytań i wyrażanie wątpliwości – i stara się na nie odpowiedzieć. - Co jeszcze trzeba wiedzieć?
Miniwykład i dyskusja
Osoba prowadząca przedstawia uczestnikom inne ważne informacje, jakie chce lub ma obowiązek im przekazać. - Nasze propozycje na nadchodzący rok
Praca indywidualna.
Zadaniem uczniów jest napisanie (anonimowo) na małych karteczkach (rozdanych wcześniej) swoich pomysłów, sugestii, potrzeb, próśb czy innych uwag dotyczących tego, czego oczekują lub chcieliby od wychowawcy w nowym roku szkolnym. Osoba prowadząca zbiera karteczki do worka, torby lub kapelusza i obiecuje zapoznać się z nimi w domu – co też czyni. Wszystkie propozycje warto przemyśleć, a później omówić podczas kolejnego spotkania.
Zakończenie
Osoba prowadząca prosi ochotników o podsumowanie najważniejszych wniosków z zajęć, a następnie dziękuje wszystkim za aktywny udział i wyraża nadzieję na udaną współpracę w całym roku szkolnym.
