Metoda Wspólnej Sprawy, czyli jak reagować w sytuacji przemocy

Tab. 1. Trzy podejścia do sposobów radzenia sobie z przemocą opisane przez Kena Rigby*

Nazwa strategii i krótka charakterystyka	Zalety	Wady
Podejście moralistyczne – zakłada, że należy wielokrotnie zapoznawać uczniów z wartościami, jakie wyznaje szkoła. Ważne jest, aby uświadomić uczniom, że szkoła jest zdecydowanie przeciwna aktom przemocy. Zgodnie z tym podejściem w konsekwencji podejmowanych działań (uświadamiania i powtarzania) częstotliwość występowania zjawiska przemocy powinna znacznie się zmniejszyć	Stanowi podstawę, na której mogą być prowadzone inne działania zmierzające do zapobiegania agresji i przemocy w szkole. Jasno określa normy i wartości aprobowane przez szkołę	Opiera się głównie na apelowaniu do uczniów o sens moralnych racji. Zrozumienie uzasadnień wartości moralnych może wymagać dużo czasu. Wymaga kierowania się wyznaczonymi normami i wartościami przez wszystkich pracowników szkoły i posiadania przez nich autorytetu
Podejście humanistyczne – K. Rigby definiuje to podejście jako oparte na szczerym pragnieniu nauczyciela zrozumienia osoby, która używa przemocy wobec innych, nie jako członka pewnej kategorii, notorycznego agresora, winnego, dla którego jest to standardowe zachowanie. Podejście takie wymaga słuchania (powstrzymywania się od wygłaszania kazań i odwoływania się do podejścia legalistycznego) oraz budowania autentycznej dwustronnej komunikacji jako niezbędnego warunku i zasadniczego elementu powodującego zmianę, nie tylko w zachowaniu agresora, ale także w sposobie jego myślenia i uczuciach	Traktowanie agresora jako osoby, do której ma się pełny szacunek niezależnie od stosowanej przez niego przemocy wobec innych osób. Często prowadzi do nawiązania współpracy z agresorem, co może wyzwalać pożądane zmiany w jego zachowaniu. Może doprowadzić do trwałego rozwiązania problemu, którego podstawą jest podjęcie przez agresora starań zmiany własnego zachowania. Metoda ta nie jest oparta na strachu przed karami, w związku z czym agresorzy w mniejszym stopniu uciekają przed współpracą	Zmiana zachowania jest często bardzo trudna i niepewna, szczególnie w sytuacjach, kiedy agresor nie jest zbyt chętny do współpracy. Jest czasochłonna i często nie przynosi natychmiastowych efektów. Niektórzy agresorzy są doskonałymi manipulatorami i mogą mieć trudności z przystąpieniem do szczerej i otwartej rozmowy, szczególnie kiedy obawiają się kary.  Podejście to bywa traktowane jako miękkie stanowisko wobec przemocy, które może nie zyskać aprobaty niektórych nauczycieli i wielu rodziców, szczególnie tych, których dzieci są ofiarami
Podejście legalistyczne jako podstawowy sposób ograniczania zachowań agresywnych; wprowadza się reguły i zasady oraz sankcje za brak ich przestrzegania	Podjęcie tego typu działań w wielu przypadkach może być stosunkowo szybkie. W sytuacji gdy nauczyciel jest świadkiem zachowania agresywnego ucznia, wymierzenie sankcji nie wymaga konsultacji. W ten sposób wysłany jest jasny komunikat do uczniów – jakie zachowania między uczniami są akceptowane, a jakie nie. Stopniowalność surowości kar związana jest z rodzajem wykroczenia, może powodować, że utrzymane pozostaje uczucie sprawiedliwości. Posługiwanie się sankcjami jako konsekwencjami stosowania przemocy może być narzędziem aktywnego włączenia zarówno agresorów, jak i pozostałych uczniów do rozważania i oceny tego typu sytuacji. W ten sposób wyznaczona sankcja może być bardziej akceptowana niż taka, która jest oparta wyłącznie na uznaniu nauczyciela	Do zastosowania kary konieczne jest precyzyjne ustalenie faktów. W niektórych przypadkach udowodnienie komuś winy może być bardzo czasochłonne i frustrujące. Nauczyciele wówczas bywają postrzegani przez uczniów jako prokuratorzy lub sędziowie, co może powodować powstanie dystansu i nieufności w ich wzajemnych relacjach. Kary mogą spowodować podejmowanie przez agresorów działań znacznie bardziej agresywnych lub nawet dewiacyjnych, zmierzających do zastraszenia ofiar zdarzenia. Efektywność tego podejścia w dużym stopniu zależy od sposobu, w jaki uczniowie postrzegają skuteczność kontrolowania przez dorosłych ich zachowań i ryzyka związanego z prawdopodobieństwem wykrycia stosowania przez nich przemocy wobec innych. Ustalenie odpowiedniej kary w stosunku do wykroczenia oraz tego, co uczeń postrzega jako karzące. Co dla jednych jest stosowną karą, dla innych może być zbyt małą sankcją lub niewspółmiernie dużą, przez co kara nie przynosi oczekiwanego skutku. Rzadko prowadzi do długotrwałego rozwiązania problemu, którego efektem jest autentyczne pogodzenie się sprawcy i ofiary

 

Podejście humanistyczne – mimo że wymaga ogromnego zaangażowania, konsekwencji i rozważnego działania – naprawdę może przynosić pozytywne rezultaty. Warto jednak pamiętać, że stosuje się je w pracy z uczniami starszymi, powyżej 9. roku życia. Przykładem takiego podejścia jest metoda wspólnej sprawy (The Method of Shared Concern), której twórcą jest Anatol Pikas, szwedzki psycholog z Uniwersytetu w Uppsali. Metodę uaktualnił i rozbudował na początku XXI w. Ken Rigby, australijski psycholog. Celem tej metody jest wdrożenie reguł zachowania się uczniów w szkole, które zapewnią funkcjonowanie bez używania przemocy. Warto jednak podkreślić, że celem metody nie jest dążenie do ustanawiania przyjacielskich relacji oraz nadmierne skupianie się na dochodzeniu etapów i szczegółów stosowania przemocy. 

Na czym polega praca zgodnie z metodą wspólnej sprawy?

Metodę wykorzystujemy w momencie ujawnienia stosowania przemocy. Na wstępnym etapie należy rozpoznać sytuację poprzez prowadzenie rozmów z pracownikami szkoły, w celu potwierdzenia zaistniałej sytuacji. 

1

Poziom pierwszy to rozmowy indywidualne ze wszystkimi uczniami zaangażowanymi w sprawę. Proponowany czas trwania wynosi 7 do 10 minut na każdego ucznia. Warto zaplanować przebieg rozmów na jedną godzinę lekcyjną. Jeżeli jest to niemożliwe z uwagi na liczebność uczniów, należy tak zorganizować spotkania, aby uczniowie mieli jak najmniej okazji do wzajemnych rozmów w trakcie przerw. Rozmowy rozpocznij od osoby, która Twoim zdaniem ma najsilniejszą pozycję w grupie. Pamiętaj, że pierwsze spotkanie jest przetarciem szlaków i to od jego przebiegu będzie zależało, z jakim nastawieniem przyjdą kolejni uczniowie, dlatego postaraj się, aby pierwsza i każda kolejna rozmowa przebiegały w atmosferze zrozumienia, zaufania, z całkowitym wyeliminowaniem postawy obwiniającej. Kończąc każdą rozmowę, uzyskaj zgodę ucznia (zarówno ofiary, jak i agresora) na wprowadzenie w najbliższych dniach podanych propozycji zmiany sytuacji.

Przebieg rozmów z uczniami warto zaplanować na jedną godzinę lekcyjną. Jeżeli jest to niemożliwe z uwagi na liczebność uczniów, należy tak zorganizować spotkania, aby uczniowie mieli jak najmniej okazji do wzajemnych rozmów w trakcie przerw.  

Rozmowę prowadź zgodnie ze skryptem (schemat dostępny w Narzędziowni). 

Jakie problemy możesz napotkać na tym poziomie?

• Uczeń nie ma pomysłu na rozwiązanie sytuacji – daj mu czas na zastanowienie się, ważne, aby sam wskazał rozwiązanie. Jeśli to nie jest możliwe, zapytaj go, czy chciałby usłyszeć Twój pomysł. Porozmawiaj z nim na temat zasugerowanego rozwiązania.
• Uczeń podaje absurdalne rozwiązanie – pamiętaj, że Wasze możliwości percepcyjne różnią się i dla ucznia jest to zapewne idealne rozwiązanie, dlatego nie krytykuj go, potwierdź jedynie, czy uważa, że takie działanie...