Opinie i orzeczenia – pomocne dokumenty w pracy nauczyciela

Opinia jako forma wsparcia nauczycieli, szkoły, przedszkola

Aby odpowiedzieć na pytanie, czym jest i w czym może pomóc nauczycielowi opinia o uczniu/uczennicy wydana przez poradnię, warto przeanalizować zapisy zawarte w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych. Już z początkowych paragrafów wynika, że publiczne poradnie udzielają nauczycielom pomocy związanej z kształceniem i wychowywaniem dzieci i młodzieży, a także wspomagają przedszkola, szkoły i placówki w zakresie realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, a jednym z głównych zadań jest diagnozowanie dzieci i młodzieży, zakończone wydaniem opinii lub orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży[1]. Wynika z tego, że opinia lub orzeczenie jest jedną z form wsparcia, pomocy udzielonej zarówno samemu nauczycielowi, jak i całej organizacji, jaką jest przedszkole, czy szkoła.

Rola opinii i orzeczenia w procesie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach w § 20 pkt 9 opisuje ją jako proces rozpoczynający się od szeroko rozumianej diagnozy, czyli rozpoznania potrzeb, możliwości psychofizycznych i czynników środowiskowych wpływających na funkcjonowanie dziecka w przedszkolu, szkole, placówce. Kolejnym jego etapem jest zaplanowanie i realizowanie działań wspierających (w trakcie bieżącej pracy z uczniem, zintegrowane działania nauczycieli oraz dodatkowe formy, takie jak zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, specjalistyczne, rozwijające umiejętność uczenia się, porady, konsultacje, warsztaty), a zakończonym oceną efektywności, sformułowaniem wniosków do dalszej pracy i ich wdrożeniem. Opinia czy orzeczenie wydane przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną mogą pojawić się w szkole na różnych etapach tego procesu. Niezależnie jednak od tego, kiedy to nastąpi, zapoznanie się z zawartością tych dokumentów i uwzględnienie informacji w nich zawartych w planie pracy z uczniem lub indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznego (IPET) będzie niezbędne do stworzenia warunków sprzyjających efektywnemu wsparciu. 

Warto zwrócić uwagę na dwie kwestie. Pierwsza dotyczy opinii. Otóż z całości wymienionego wyżej rozporządzenia wynika, że w procesie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej opinia ma charakter pomocniczy. Nie jest ona czynnikiem warunkującym objęcie ucznia pomocą. Może ją inicjować, jeśli np. rodzic dostarczy opinię przed rozpoczęciem nauki przez dziecko w danej szkole, ale może być również wynikiem oceny skuteczności udzielonego już wsparcia i wniosku o konieczność przeprowadzenia specjalistycznej diagnozy. Druga kwestia dotyczy orzeczeń, które mają charakter decyzji administracyjnej (można się od nich odwołać) i są konieczne do organizacji kształcenia specjalnego czy nauczania indywidualnego, a zalecenia w nich zawarte są wiążące dla przedszkola i szkoły. Należy jednak przypomnieć, że zarówno w jednym, jak i w drugim wypadku dysponentem tych dokumentów jest rodzic i to on decyduje, czy udostępnić je szkole, czy nie.

Zapoznanie się z opinią lub orzeczeniem – krok po kroku

W opracowaniu wewnętrznych procedur czy trybu zapoznawania się z wyżej wymienionymi dokumentami pomocne mogą być przepisy prawa oświatowego i to, co z nich wynika. Na przykład konsekwencją wpłynięcia do szkoły opinii czy orzeczenia jest objęcie ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną. A skoro tak, to § 19 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji wskazuje, że miejscem właściwym do przechowywania tych dokumentów jest indywidualna teczka ucznia (zazwyczaj prowadzona przez szkolnych specjalistów).

Przywołane wcześniej rozporządzenie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologicznej w § 4.2 wymienia osoby udzielające pomocy (nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych, specjaliści), w § 6 – formy pomocy (bieżąca praca z uczniem, zintegrowane działania nauczycieli, klasy terapeutyczne, zajęcia specjalistyczne, porady, konsultacje), a w § 20 pkt 3–5 – tryb udzielania pomocy:

• W przypadku stwierdzenia, że uczeń/uczennica wymaga objęcia pomocą psychologiczno-pedagogiczną, nauczyciel, wychowawca grupy wychowawczej lub specjalista niezwłocznie udzielają uczniowi tej pomocy w trakcie bieżącej pracy z uczniem i informują o tym wychowawcę i (lub) dyrektora.
• Jeżeli wychowawca i (lub) dyrektor stwierdzi taką potrzebę, informuje innych nauczycieli/specjalistów o potrzebie objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną w trakcie ich bieżącej pracy z uczniem.
• Wychowawca i (lub) dyrektor we współpracy z nauczycielami, wychowawcami grup wychowawczych lub specjalistami planuje i koordynuje pomoc psychologiczno-pedagogiczną w ramach zintegrowanych działań oraz bieżącej pracy z uczniem.
• W przypadku stwierdzenia przez wychowawcę klasy lub dyrektora, że konieczne jest objęcie ucznia pomocą psychologiczno--pedagogiczną w formach, o których mowa w tymże rozporządzeniu (zob. § 6), dyrektor ustala formy udzielania tej pomocy, okres ich udzielania oraz wymiar godzin.
   

Realizacja wymienionych etapów udzielania pomocy wymaga więc działania zespołowego. Organizacja pracy takiego zespołu należy do wewnętrznych rozwiązań przyjętych i praktykowanych przez przedszkole, szkołę czy placówkę. Dobrą praktyką może być jednak to, aby pierwsi zapoznali się z opinią czy orzeczeniem specjaliści zatrudnieni w szkole i sporządzili wykaz rozpoznanych przez poradnię indywidualnych możliwości psychofizycznych, potrzeb rozwojowych oraz edukacyjnych (czyli zalecanych warunków realizacji podstawy programowej) sposobów sprawdzania wiedzy i jej ekspresji przez ucznia. Informacje zawarte w wyżej wymienionych dokumentach należy uzupełnić o zebrane wcześniej i zgromadzone w indywidualnej teczce ucznia/uczennicy.

Następnym krokiem musi być jednak zapoznanie się z dokumentami przez nauczycieli, ustalenie sposobu udzielania pomocy i wdrożenia zaleceń. To zadanie można zrealizować na różne sposoby w zależności od przyjętego modelu funkcjonowania placówki, liczby nauczycieli, ich kompetencji i zasobów technicznych. Jeden ze sposobów to indywidualne zapoznanie się z dokumentacją i zaproponowanie działań wspierających, a następnie zespołowe podjęcie decyzji co do działań zintegrowanych. Drugi – spotkanie zespołu nauczycieli udzielających pomocy danemu uczniowi i wspólne zapoznanie się z posiadami informacjami oraz ustalenie sposobów wsparcia i realizacji zaleceń. Trzeci sposób, z wykorzystaniem technologii, polega na udostępnieniu nauczycielom współdzielonego dokumentu z wykazem rozpoznanych potrzeb i możliwości, z którym mogą zapoznać się indywidualnie, w dogodnym dla siebie czasie, i zaproponować jednocześnie zintegrowane działania i formy pomocy. Przyjmuje to formę pracy zespołowej, ale realizowanej w sposób asynchroniczny, gdyż nie wymaga spotkania nauczycieli w tym samym czasie. Spotkanie takie może być zorganizowane w formie stacjonarnej lub zdalnej, ale tylko po to, żeby dokonać ostatecznych ustaleń i podjąć decyzje do wdrożenia.

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego czy nauczania indywidualnego, choć jest dokumentem innej rangi i wymaga zazwyczaj podjęcia działań administracyjnych przez dyrektora przedszkola czy szkoły, to podobnie jak w wypadku opinii zapoznanie się z jego zawartością jest z jednej strony obowiązkiem nauczycieli wynikającym z prawa oświatowego, a z drugiej – czynnością, która ma pomóc w podjęciu działań zmierzających do zwiększenia efektywności uczenia się dziecka, poprawy jego funkcjonowania społecznego oraz rozwijania potencjału rozwojowego. Rozporządzenie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym wskazują, że nauczyciele uczący danego ucznia wraz z wychowawcą i ze specjalistami tworzą zespół, który opracowuje indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny (IPET) oraz dokonuje wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia. Informacje zawarte w orzeczeniu będą zatem kluczowe i niezbędne w realizacji tych zadań, gdyż zawartość IPET określa wyżej wymienione rozporządzanie i wręcz nakazuje ono, aby uwzględnić w nim np.:

• zakres i sposób dostosowania odpowiednio programu wychowania przedszkolnego oraz wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych,
• zintegrowane działania nauczycieli, zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne,
• zakres współpracy nauczycieli i specjalistów,
• w wypadku uczniów niepełnosprawnych – sposób dostosowania warunków organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności ucznia, w tym w zakresie wykorzystywania technologii wspomagających to kształcenie,
• w zależności od indywidualnych po­­trzeb – które z zajęć mogą być realizowane indywidualnie lub w grupie liczącej do pięciu uczniów.
   

Przepisy zawarte w wymienionych rozporządzeniach są spójne także z innym aktem prawnym, jakim jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. 

Dokumenty te (IPET oraz orzeczenie o potrzebie specjalnego) są na tyle zbieżne, że można je uznać za kompletną i spójną całość. Jej dopełnieniem jest jeszcze wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia, której dokonuje zespół przed opracowaniem indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego. Należy dodać, że informacje zawarte w orzeczeniu także będą przydatne do jej przeprowadzenia. 

Oprócz kwestii prawnych warto jednak potraktować orzeczenie jako dokument pomocny w pracy, pozwalający lepiej zrozumieć sposób funkcjonowania ucznia, a przez to efektywniej dostosowywać wymagania, metody i formy pracy. Bez względu na to, czy do szkoły trafia opinia, czy orzeczenie, tym, co je łączy i co powinno pomóc każdemu nauczycielowi w zapoznaniu się z ich treścią, w zrozumieniu niektórych zapisów i tego, jakie powinny mieć one znaczenie dla organizacji i realizacji procesu dydaktycznego, jest zespołowe podejście do udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, kształcenia specjalnego, nauczania indywidualnego, czyli podobnie jak w innych działaniach edukacyjnych i wychowawczych.

Przypisy:

1. Zob. § 1–3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych.
    

Bibliografia:

1. Czarnocka M., Udzielanie i dokumentowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole i przedszkolu, Warszawa 2021.
2. Słupek K., Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna, dostosowanie wymagań, Gdańsk 2021.
3. Rozporządzenie Ministra ­Edukacji Na­­rodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych.
4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych.
5. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji.
6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym.
7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.