Żeby szkoła miała sens

Obserwując uczniów w codziennych sytuac­jach szkolnych, nauczyciele często zadają so­­bie pytanie: skąd biorą się różnice w ich zachowaniu i stosunku do szkoły i nauki? Oczywiście, może być wiele współwystępujących przyczyn. Zazwyczaj lokuje się je w osobowości dzieci lub w środowisku rodzinnym, rzadziej wiąże się je z samym środowiskiem szkolnym i jego oddziaływaniem na uczniów. Krzysztof Konarzewski zwraca uwagę na wpływ tzw. subiektywnego środowiska na zachowanie człowieka. Każdy uczestnik tej samej sytuacji może postrzegać ją zupełnie inaczej i – w zależności od interpretacji zdarzeń – wytwarzać odmienne emocje i sposoby reagowania. Jeśli przebywamy dłużej w pewnym środowisku, uczestnicząc w sekwencjach powtarzających się czy podobnych sytuacji i przeżywając wielokrotnie określony rodzaj doświadczeń – mamy skłonność do ich generalizowania. Otoczeniu przypisujemy zaś pewne stałe cechy i wytwarzamy pewne schematy interpretacyjne. Autor określa je jako subiektywne środowisko (subiektywny obraz wyodrębnionego zbioru miejsc, relacji i zdarzeń) i wymienia trzy główne jego wymiary:

• życzliwość – wrogość,
• sensowność – bezsensowność,
• kontrola – brak kontroli.

Sposób, w jaki postrzegamy i definiujemy środowisko według tych trzech wymiarów, wpływa na trzy podstawowe cechy zachowania: uczestnictwo, aspiracje i wytrwałość. Przyjrzyjmy się zatem, kiedy uczeń może postrzegać środowisko szkolne jako życzliwe lub wrogie, sensowne lub bezsensowne, dające się kontrolować lub pozostające poza wszelką kontrolą.

Życzliwość – wrogość

Uczeń będzie postrzegał środowisko szkolne jako życzliwe, jeśli przypisuje innym gotowość do zaspokajania jego potrzeb, respektowania praw, udzielania pomocy itp. Im bezpieczniej uczeń czuje się w szkole, im bardziej odczuwa sympatię i akceptację innych, im więcej ma okazji do wzmacniania poczucia własnej wartości (m.in. poprzez osiąganie sukcesów) – w tym większym stopniu środowisku szkolnemu bę...