Doradca zawodowy

Żyjemy w dynamicznym świecie ciągłych zmian. Zawody i profesje przychodzą i odchodzą. Młodzi ludzie wkraczający na rynek edukacji i rynek pracy muszą zmierzyć się z olbrzymim chaosem informacyjnym i zmiennością danych. Wybór ścieżki edukacyjno-zawodowej staje się więc nie tyle jednorazowym wydarzeniem, ile procesem rozwojowym, który dokonuje się przez całe życie. Ważne jest nie tylko to, co wybierać, lecz także, jak wybierać. Dlatego współczesne doradztwo powinno mieć charakter procesowy, a sam doradca zawodowy powinien pełnić rolę towarzysza i eksperta od rozumienia procesu. Jego zadaniem jest zaproponowanie odpowiednich narzędzi, które ułatwią młodemu człowiekowi stałe i samodzielne poszukiwanie własnej drogi życiowej, a nie dawanie schematycznych rad i gotowych odpowiedzi, jak to się często dzieje w tradycyjnym doradztwie.

Charakterystyka wymaganych kwalifikacji zawodowych i kompetencji 

Rozporządzenie MEN z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz. U. z 2017 r., poz. 1575) określa w § 21, że kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego w szkołach i placówkach oświatowych posiada osoba, która ukończyła studia II stopnia lub jednolite studia magisterskie:

• w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
• na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.

W szkołach podstawowych kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego w szkołach posiada również osoba, która ukończyła studia pierwszego stopnia:

• w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
• na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.

Natomiast w szkołach i placówkach specjalnych kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela doradcy zawodowego posiada osoba, która ma ww. kwalifikacje, a ponadto ukończyła studia wyższe, studia podyplomowe, zakład kształcenia nauczycieli lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów lub rodzaju placówki.

Szkolny doradca zawodowy powinien również posiadać kompetencje społeczne, do których należą cechy osobowości, uzdolnienia i zainteresowania warunkujące powodzenie w pracy z ludźmi oraz wiedza w zakresie zasad postępowania doradcy podczas kontaktu z klientem, metod i technik poradnictwa zawodowego, w zakresie zjawisk zachodzących na rynku pracy oraz warunków i możliwości zatrudnienia na lokalnym rynku pracy. Do najważniejszych kompetencji psychologicznych doradcy zalicza się: komunikatywność, wzbudzanie zaufania, dyskrecję, empatię, wrażliwość, operatywność, przedsiębiorczość, otwartość na zmiany, umiejętność współpracy, umiejętność rozpoznawania werbalnych i pozawerbalnych odczuć ucznia, praktykę i doświadczenie w prowadzeniu rozmów indywidualnych (kompetencje komunikacyjne), umiejętności potrzebne do nawiązania i podtrzymania kontaktu (obserwacja, słuchanie, analiza informacji zwrotnych, wnioskowanie, podtrzymanie i kontynuacja rozmowy), skuteczność oddziaływania.
 

Zakres obowiązków w praktyce szkolnej

Rozporządzenie MEN z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie doradztwa zawodowego (Dz. U. z 2018 r., poz. 1675) oraz zapisy projektu nowego rozporządzenia w tej sprawie, które wejdzie w życie 1 września 2019 r., określają, że do zadań doradcy zawodowego należą w szczególności:

• systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów i słuchaczy na działania związane z realizacją doradztwa zawodowego;
• prowadzenie zajęć z zakresu doradztwa zawodowego; 
• opracowywanie we współpracy z innymi nauczycielami, w tym nauczycielami wychowawcami opiekującymi się oddziałami, psychologami lub pedagogami, programu realizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego oraz koordynacja jego realizacji;
• wspieranie nauczycieli, w tym nauczycieli wychowawców opiekujących się oddziałami, psychologów lub pedagogów, w zakresie realizacji działań określonych w ww. programie;
• koordynowanie działalności informacyjno-doradczej realizowanej przez szkołę, w tym gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych dla danego poziomu kształcenia.

W tym miejscu należy wyjaśnić, że powejściu w życie projektowanego rozporządzenia, doradztwo zawodowe w szkołach nowego ustroju szkolnego (podstawowych i ponadpodstawowych) będzie realizowane w oparciu o dwa akty prawne: projektowane rozporządzenie w sprawie doradztwa zawodowego oraz rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2017 r., poz. 1591 z późn. zm.), w którym pozostały tylko zadania doradcy zawodowego związane:

• z realizacją doradztwa zawodowego w ramach zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu, z uwzględnieniem rozpoznanych mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów;
• ze współpracą z innymi nauczycielami w tworzeniu i zapewnieniu ciągłości działań w zakresie zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu;
• ze wspieraniem nauczycieli, wychowawców grup i innych specjalistów w udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

W odniesieniu zaś do uczniów dotychczasowych szkół ponadgimnazjalnych (np. czteroletnich techników) oraz klas tych szkół prowadzonych w szkołach innego typu, doradztwo zawodowe jest realizowane w całości, tak jak dotychczas, na mocy przepisów rozporządzenia MEN z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2013 r., poz. 532 z późn. zm.) do czasu zakończenia kształcenia odpowiednio w tych szkołach i klasach.