Zwiększanie sprawczości uczniów i uczennic w szkole (część I)

Sprawczość postrzegana jest ostatnio w kontekście kluczowych kompetencji przyszłości. Coraz więcej mówi się o roli i znaczeniu poczucia sprawczości wśród uczniów i uczennic w szkole. Jednak co tak naprawdę oznacza to pojęcie? Chociaż w Słowniku języka polskiego PWN online nie występuje omawiane pojęcie, to – jak przekonuje Katarzyna Kłosińska z Uniwersytetu Warszawskiego w Poradni Językowej PWN – „rzeczownik sprawczość istnieje, jest używany m.in. w psychologii i socjologii; oznacza, że człowiek może wpływać na innych ludzi, mieć wpływ na to, co się dzieje w świecie”.
Definicję pojęcia można odnaleźć w Dobrym słowniku: „sprawczość to możliwość lub zdolność wpływu na to, co się dzieje lub co ktoś robi; słowo książkowe lub specjalistyczne”. Sprawczość można rozumieć w najprostszy sposób jako moc sprawiania czegoś. To zdolność do podejmowania działań, dostrzegania, że owe działania, przynoszą określony skutek, czyli są skuteczne. To inaczej poczucie wpływu w odniesieniu do siebie, kogoś, czegoś, do świata, które koresponduje z poczuciem kontroli. Chodzi tutaj o kontrolę rozumianą w ten sposób, że coś/ktoś zależy ode mnie. 
Poczucie sprawstwa jest jednym z istotniejszych elementów stanowiących wsparcie w określaniu swojego miejsca w życiu społecznym. Sprawczość można w tym kontekście definiować jako „doświadczenie siebie jako autora bądź przyczynę ruchów, działań, myśli. To subiektywne poczucie, że jest się tym, który inicjuje i kontroluje własne działania w otaczającej rzeczywistości”. 
Próbując zdefiniować sprawczość w kontekście społeczności szkolnej, można mówić o przekonaniu ucznia lub uczennicy o posiadaniu własnego potencjału i związanej z nim zdolności samodzielnego kierowania własnym rozwojem i brania za to odpowiedzialności w ramach kształtowanych w szkole procesów edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych i innych. Ważne, aby podejmowane działania były zgodne z indywidualnymi potrzebami i możliwościami dzieci i młodzieży, którzy mają zagwarantowany do nich równy dostęp. 
Co daje dzieciom i młodzieży poczucie sprawczości kształtowane w ich szkole? Poczucie sprawczości w szkole wpływa między innymi na wybory dokonywane przez uczniów i uczennice, podejmowane przez nich decyzje, wyznaczane cele, co z kolei przekłada się na osiągane sukcesy edukacyjne i nie tylko. 

Oto przykładowe kryteria sukcesu wynikające z rozwijania kompetencji poczucia sprawczości w szkole u uczniów i uczennic, którzy w efekcie: 

• mają większą kontrolę nad sobą, 
• dostrzegają swój wpływ na innych ludzi oraz otaczającą ich rzeczywistość, 
• aktywnie angażują się w naukę oraz w inne działania w społeczności szkolnej, 
• biorą odpowiedzialność za proces uczenia się, 
• wierzą, że są skuteczni i zdolni odnieść sukces,
• potrafią krytycznie i kreatywnie myśleć oraz asertywnie wyrażać swoje opinie,
• wykazują się wytrwałością w działaniu, podczas realizacji zadań, projektów,
• tworzą trwałe oraz wartościowe relacje w klasie, w szkole, społeczności,
• cenią swoją niezależność, możliwość decydowania o sobie, podejmowania decyzji.
   

Wiele szkół daje uczniom i uczennicom przestrzeń do tego, aby rozwijali swoją sprawczość. Najczęściej są to społeczności, w których bycie sprawczym stanowi autentyczną wartość, które wspierają rozwój ważnych dla uczniów i uczennic umiejętności, z uwzględnieniem ich potrzeb oraz możliwości. Mowa tutaj między innymi...