Autor: Łukasz Franków

Problemy uczniów i uczennic doświadczających zaburzenia czy zespołu zaburzeń zwanego ogólnie dysleksją często są sprowadzane jedynie do trudności związanych z czytaniem i poprawnym pisaniem, na które zwracają uwagę przede wszystkim nauczyciele i nauczycielki języka polskiego. Jednak przyjęta i stosowana dość powszechnie, w tym w polskim prawie oświatowym, definicja dysleksji – rozumianej jako specyficzne trudności w uczeniu się – znacznie rozszerza ich zakres. Jej wrodzony bądź rozwojowy charakter, polegający na zaburzonym funkcjonowaniu układu nerwowego, powoduje, że trudności te nie będą dotyczyły tylko nauki wyżej wymienionych czynności, ale także umiejętności życiowych związanych np. z motoryką małą, czyli choćby sznurowaniem butów czy orientacją przestrzenną potrzebną do odróżniania stron prawej od lewej, wskazywania kierunków lub posługiwania się mapą.

Nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi, znana powszechnie jako ADHD (attention deficit hyperactivity disorder), określa według klasyfikacji ICD-10 zaburzenie hiperkinetyczne, które przejawia się trudnościami w koncentracji uwagi, nadmierną impulsywnością i nadruchliwością. I choć cechy te mogą wydawać się dość powszechnie i naturalnie występujące u małych dzieci, to jednak ważnym wyznacznikiem tego zaburzenia jest fakt, że mają one względnie trwały charakter (co najmniej sześć miesięcy) i znacznie utrudniają prawidłowe funkcjonowanie.

O około 65 tysięcy osób wzrosła liczba dzieci i młodzieży z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego, wydanym ze względu na spektrum autyzmu, uczęszczających do polskich szkół w ciągu ostatnich dziewięciu lat. Dane Ministerstwa Edukacji i Nauki, opublikowane przez portal rp.pl, wskazują, że w 2014 r. było 17 tysięcy takich osób, a obecnie jest ich 82 199. O spektrum autyzmu wiemy coraz więcej. Nie tylko na świecie, ale także w Polsce realizowane są liczne projekty badawcze, których celem jest naukowe poznanie genezy i przebiegu tego zaburzenia, przede wszystkim jednak wypracowanie skutecznych metod terapii, nauki umiejętności komunikacyjnych i społecznych oraz standardów organizacji otoczenia, przestrzeni społecznej, warunków uczenia czy pracy, tak aby osoby w spektrum autyzmu mogły brać aktywny udział w życiu społecznym mimo dotykających ich trudności. W Polsce jednym z ważniejszych takich ośrodków badawczych jest z pewnością Katedra Psychologii Zdrowia i Rehabilitacji Uniwersytetu Warszawskiego pod kierownictwem prof. Ewy Pisuli.

„Pomóż mi, a zrobię to sam” – zdanie, które wypowiedziało kiedyś dziecko do Marii Montessori, można uznać za streszczenie i jednocześnie główną myśl stworzonego przez nią systemu wychowawczego, nazywanego „metodą Montessori”. Jest ono także spójne z podstawowym założeniem i celem pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej uczniom w przedszkolach, szkołach i placówkach. Zgodnie z jej definicją zawartą w rozporządzaniu dotyczącym organizowania i udzielania pomocy psychologiczno- -pedagogicznej, polega ona na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb dzieci i młodzieży w celu rozwijania ich potencjału rozwojowego oraz pełnego i aktywnego uczestnictwa w życiu społeczności edukacyjnej.

Zapoznanie się z treścią opinii, orzeczeń wydanych przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną stanowi nieodzowny element organizacji i udzielania pomocy  psychologiczno-pedagogicznej, kształcenia specjalnego czy nauczania indywidualnego w przedszkolu i szkole. Dla późniejszej oceny efektywności udzielanego wsparcia czynność ta może być wręcz kluczowa, stanowiąc fundament dalszych działań i określając ich ramy. Udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest, po pierwsze, procesem, po drugie, działaniem zespołowym i środowiskowym. Jednym z pierwszych etapów tego procesu jest diagnoza, rozpoznanie możliwości psychofizycznych, indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka. Choć jest również działaniem wieloetapowym, które rozpoczyna się na terenie przedszkola, szkoły czy placówki, to jego rezultatem może być opinia sporządzona przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną.

Przyjmuje się, że uniwersalnym projektowaniem w edukacji można określić taki zbiór zasad opracowywania programów nauczania czy scenariuszy zajęć, które stwarzają możliwość ich realizacji z uczniami bez względu na ich stan zdrowia, możliwości psychofizyczne, indywidualne potrzeby rozwojowe czy pochodzenie etniczne. Uniwersalne projektowanie w edukacji zapewnia sposób formułowania celów, doboru metod, materiałów i form oceniania, które mogą być zastosowane w odniesieniu do wszystkich uczniów. W założeniu uniwersalne projektowanie w edukacji wymusza elastyczne podejście podczas tworzenia zasobów dydaktycznych, aby możliwe było dostosowanie ich do indywidualnych potrzeb.

Ocena efektywności w edukacji włączającej może mieć charakter jakościowy, związany z poprawą funkcjonowania społecznego czy edukacyjnego ucznia i uczennicy, oraz ilościowy, związany z oceną realizacji prawa oświatowego (kto, jak i w jakim zakresie realizuje przepisy prawa oświatowego). W artykule skupimy się na pierwszym wymiarze oceny efektywności.