Poza głównym nurtem
O alternatywach dla tradycyjnej edukacji

Uczenie się jest najwspanialszą i dającą najwięcej radości grą na świecie. Wszystkie dzieci rodzą się z takim przekonaniem i pielęgnują je, dopóki nie przekonamy ich, że nauka jest ciężką i nieprzyjemną pracą. Niektóre dzieci nigdy nie dają się o tym przekonać i przechodzą przez życie, wierząc, że nauka jest przyjemnością i jedyną grą, w którą warto się bawić. Tacy ludzie mają swoje specjalne miano – nazywamy ich GENIUSZAMI.   ~Glenn Doman

Wyniki badań sugerują, że 98% dzieci w wieku od 3 do 5 lat posiada naturalną zdolność do kreatywnego myślenia na poziomie geniuszu, jednak po ukończeniu szkoły tylko 2% osiąga ten wynik. Badania przeprowadzono na 1500 osobach. Kiedy ktoś osiągał wynik powyżej pewnego ustalonego poziomu w danym zakresie, uznawano go za geniusza. Tabela 1 ilustruje, jaki procent badanych osiągnęło poziom geniuszu¹.

Chcąc zmienić zaistniałą sytuację, zarówno badacze problemu, jak i urzędnicy starają się poszukiwać nowych rozwiązań, sięgając do podstaw pedagogiki opartych na uniwersalnych wartościach. Coraz częściej zdarza się, że tradycyjne szkoły włączają do swojej działalności elementy edukacji alternatywnej lub też powstają placówki w całości oparte na tym modelu pracy. 

Czym jest szkoła alternatywna, a czym alternatywna edukacja?

Szkoła alternatywna to placówka oświatowa proponująca model oparty na odmiennym od tradycyjnego systemie nauczania i wychowania. Odmienność ta może polegać m.in. na innych sposobach organizacji nauczania, aranżacji środowiska szkolnego, strukturach programowych. 

Edukacja alternatywna – główne założenia:

• Każde dziecko jest jedyne w swoim rodzaju i samo musi tworzyć obraz samego siebie. Najważniejszą kwestią są potrzeby dziecka; w przypadku braku ich zaspokojenia doprowadzamy m.in. do bierności, apatii, agresji, frustracji oraz wielu innych negatywnych reakcji.
• Podstawą działania jest zdobycie przez ucznia wiedzy, a nie punktów na sprawdzianie; ważne, aby wiedzę móc wykorzystać w życiu. 
• Edukacja alternatywna uczy podejmowania ryzykownych decyzji i poznawania zasad sprawnego reagowania i działania.
• Szkoła jest pewnego rodzaju ogniwem, spoiwem między rodziną a systemem społecznym.
• Szkoła nie nakazuje, a daje możliwość.
• Edukacja alternatywna jest zjawiskiem uniwersalnym występującym w większości państw demokratycznych odczuwających potrzebę zmiany.
• Dziecko wychowywane jest w duchu wewnętrznej harmonii, a nie poddawane tresurze.
• Program szkolny nie jest dokumentem, z którego realizacji należy się rozliczyć; to element rozwoju szeroko rozumianej aktywności dziecka.
• Nota punktowa nie stanowi podstawy oceniania, zastąpiono ją informacją na temat mocnych i słabych stron.
• Nie przywiązuje się wagi do jednostek lekcyjnych oraz przedmiotów – w dużej mierze realizowane jest nauczanie interdyscyplinarne. 

Tabela 1. Poziom geniuszu a wiek

Tradycyjne szkoły preferują model, w którym dzieci przez większość lekcji uczą się w klasie, podejmując tę samą aktywność (brak możliwości podziału według preferowanej przez uczniów aktywności w jednym czasie), a nauczyciel występuje w roli wykładowcy. Motywacja ucznia do nauki wynika z chęci otrzymania dobrych ocen, zadowolenia rodziców i nauczycieli, uniknięcia kary za niespełnienie ich oczekiwań, czyli najczęściej jest zewnętrzna. W szkole tej uczeń jest przygotowywany pod wyniki egzaminu, testu i sprawdzianu. Liczy się głównie rozwój intelektualny kosztem pozostałych sfer rozwojowych. 

W szkołach alternatywnych często liczba uczniów w klasie jest mniejsza niż w szkole tradycyjnej. Program jest dostosowany do indywidualnych potrzeb uczniów, a nauczyciele mają możliwość wspierania uczniów, którzy tego potrzebują. Realizacji treści programowych sprzyja brak podziału czasu nauki na poszczególne lekcje. Dzieci w większym stopniu decydują o doborze własnej aktywności, przez co nauka opiera się na motywacji wewnętrznej. Takie działania prowadzą do większej samoświadomości i odpowiedzialności uczniów. 

Analizując informacje dotyczące edukacji alternatywnej, oprócz licznych walorów można dostrzec także pewne negatywne aspekty. Warto więc, aby nauczyciel pracujący w tradycyjnej szkole zastanowił się nad wykorzystaniem elementów metod alternatywnych, tak aby w większym stopniu zaspokajać indywidualne potrzeby uczniów, rozwijać ich aktywność i motywację, a tym samym poprawić jakość i efekty swojej pracy.

Tabela 2. Sylwetki prekursorów alternatywnych rozwiązań w edukacji