Uczenie przez praktykę to istotny filar dzisiejszej edukacji, odpowiadający na wymagania współczesności i potrzebę rozwoju kompetencji przyszłości. Wśród ważnych trendów dydaktycznych na wszystkich szczeblach edukacyjnych – od szkoły podstawowej po wyższe uczelnie – prężnie rozwija się metodologia Project Based Learning, czyli uczenia metodą projektu. To model, w którym sprawczość oddaje się osobom uczącym się. Jest to kolejna tendencja odzwierciedlająca zmieniającą się pozycję nauczyciela czy wykładowcy. Chodzi o odejście
od modelu podawczego, wykładowego w kierunku facylitacji procesu, bycia trenerem i moderatorem zmian.
Autor: Marta Nowakowska
Psycholog i trenerka kompetencji psychospołecznych.
Jak przygotować najmłodsze pokolenie do świata, który jest nieprzewidywalny, w którym zmiany dokonują się w tempie nanosekundy? W jakie kompetencje wyposażyć dzieci, by ze świadomością i z odwagą wkraczały w dorosłość? Pokolenie Alfa to najmłodsza obecnie generacja, urodzona w latach 2010–2025. Raporty mówią, że „Alfy” będą dorastać w świecie epidemii samotności oraz przyspieszających zmian klimatycznych, a przełom technologiczny związany z dynamicznym rozwojem sztucznej inteligencji zmieni nieodwracalnie rynek pracy.
Psychologia pozytywna weryfikuje model medyczny dominujący w dwudziestowiecznej psychologii, który mocno koncentrował się na deficytach, diagnozowaniu zaburzeń i „naprawianiu” błędów. Podejście pozytywne, które rozwija się dynamicznie od początku XXI w., przesuwa ciężar rozważań z psychopatologii na obszar zdrowia i dobrostanu. Koncentruje się na wartościach, zaangażowanym życiu, które jest źródłem satysfakcji i czynnikiem protekcyjnym zaburzeń zdrowia psychicznego. Praktyczne aplikacje psychologii pozytywnej odnajdujemy dzisiaj w biznesie, psychoterapii, coachingu czy właśnie w edukacji.
Dużo mówi się ostatnio o zmianach pokoleniowych, wiele uwagi poświęcając pokoleniu współczesnych nastolatków i młodych dorosłych – pokoleniu Z (zoomersi, Gen Z, postmilenialsi, czasem żartobliwie określa się nowe pokolenie jako „milenialsów na sterydach”). Pokolenie Z, urodzone między 1995 a 2012 r., zaczyna realnie wpływać na świat, wchodząc na rynek pracy i wnosząc do niego nowe wartości, oparte na poszanowaniu praw własnych i innych, na dążeniu do dobrostanu oraz równowagi życia zawodowego i prywatnego, na elastycznym podejściu do pracy, jasnym komunikowaniu swoich potrzeb, asertywności, ale także wrażliwości, szczególnie na potrzeby mniejszości, zwierząt, idee równości i tolerancji, niezwykłą umiejętność odnajdywania się w świecie cyfrowym i „życia równoległego” w realu i digitalu.
Mimo wielu narzędzi, jakimi dysponuje pedagog i psycholog szkolny, oraz zasobów – takich jak możliwość wsparcia ucznia w jego naturalnym środowisku – czasem pomoc pedagoga i psychologa w szkole okazuje się niewystarczająca. Dziecko wymaga pogłębionej pracy z psychoterapeutą nad trudnościami w zakresie nastroju, regulacji emocji, samooceny czy relacji interpersonalnych. Psycholodzy i pedagodzy szkolni, rozpoznając problemy i będąc „pierwszą linią” wsparcia dla uczniów, mogą zaproponować rodzicom skorzystanie z psychoterapii dla ucznia poza szkołą, wskazując potencjalne korzyści takiej pracy. Pracę z psychoterapeutą może też zalecić lekarz psychiatra, diagnozując konkretne zaburzenie (np. lękowe czy depresyjne).
Stres jest naturalną reakcją organizmu na stawiane przed nim wymagania, stanowi nieuniknioną część naszego życia. Mózg w rozwoju ewolucyjnym nauczył się, że – aby przetrwać – musi być czujny wobec zagrożeń. Dlatego czasem reaguje nadmiarowo, nadinterpretuje, wyolbrzymia zagrożenia, sprawia, że czujemy się wciąż zestresowani. Ten stan napięcia, zagrożenia, jest spotęgowany przez niepewność świata VUCA – zmiennego, niepewnego, złożonego, niejednoznacznego.
„Niska samoocena jest jak jazda przez życie z zaciągniętym hamulcem ręcznym” – pisał Maxwell Maltz. Ta metafora doskonale wyraża wpływ, jaki na życie młodych ludzi wywiera ich poczucie własnej wartości. A statystyki są bezlitosne – wyniki badania opublikowane w raporcie Fundacji UNAWEZA MŁODE GŁOWY. Otwarcie o zdrowiu psychicznym wskazują, że ze skrajnie niską samooceną boryka się niemal 46% badanych uczniów1. Jak właściwie rozpoznać, kiedy normatywny kryzys tożsamości u nastolatków przeradza się w trwały schemat zaburzonego obrazu siebie? Jak wspierać stabilną samoocenę u młodych ludzi?
Komentarz psychologa do publikacji MŁODE GŁOWY. Otwarcie o zdrowiu psychicznym. Raport z badania dotyczącego zdrowia psychicznego, poczucia własnej wartości i sprawczości wśród młodych ludzi w Polsce.
Raport MŁODE GŁOWY powstał na zlecenie Fundacji Unaveza, a próbę badawczą stanowiło 184 447 osób z całej Polski. Publikacja ujrzała światło dzienne w kwietniu tego roku i nadal rezonuje wśród rodziców, specjalistów, terapeutów, wychowawców. Jak wynika z raportu, 52,4% badanych ze szkół podstawowych i średnich wskazało, że odczuwa brak motywacji do działania, 28% zadeklarowało brak chęci do życia, a cztery osoby na dziesięć myślały o podjęciu próby samobójczej1. Alarmujące statystyki dobitnie pokazują pogłębiający się kryzys zdrowia psychicznego, jaki obserwujemy co najmniej od czasów pandemii.
Grupa jest podstawowym budulcem społecznym, bardzo ważnym w społeczeństwach kolektywistycznych, w kulturze Wschodu. W naszej zachodniej kulturze – bardziej nastawionej na indywidualność – grupa ma także wielkie znaczenie. To ona staje się dla nas lustrem, zwierciadłem, źródłem porównań społecznych, ale przede wszystkim przestrzenią budowania więzi. Taką grupą o wielkim znaczeniu dla młodego człowieka jest klasa szkolna, w której zachodzi wiele uniwersalnych procesów. Warto je rozpoznać, by mądrze nimi zarządzać.
Po pandemii odnotowujemy znaczny wzrost liczby uczniów borykających się z problemami zdrowia psychicznego, wśród których prym wiodą zaburzenia nastroju i zaburzenia lękowe. Bywa, że bodźcem wywołującym nasilony lęk jest szkoła i sytuacje społeczne z nią związane. Uczeń – aby zredukować napięcie – zaczyna unikać szkoły, często zgłasza objawy somatyczne, pojawiają się problemy z frekwencją. Na krótką metę taka strategia obniża napięcie, lecz w dłuższej perspektywie powoduje nasilenie się problemu w mechanizmie błędnego koła. Jak wspierać ucznia z nasilonym lękiem przed szkołą?
Tak jak „trawa nie rośnie szybciej, gdy się za nią ciągnie” – jak mawiał prof. Gerald Hüther, pionier neurodydaktyki – tak również uczniowie nie będą motywowani do rozwoju przez krytykę i wytykanie błędów. Za to świetnym podłożem do ich wzrastania jest mądra informacja zwrotna, przepełniona zrozumieniem dla ucznia, ale także jasnym komunikowaniem oczekiwań. Dziś o tym, jak udzielać feedbacku w sposób wspierający samoocenę i poczucie kompetencji. „Porzućmy czerwone długopisy, zamieńmy je na zielone” – jak apeluje Marzena Żylińska.
Praca pedagoga i psychologa szkolnego to emocjonalny rollercoaster. Pomaganie młodemu człowiekowi we wzrastaniu jest z jednej strony emocjonującą przygodą przynoszącą spełnienie zawodowe, ale z drugiej strony poziom obciążeń emocjonalnych wynikających z towarzyszenia uczniom w trudnych sytuacjach wymaga od nas odporności psychicznej i dbania o własne zasoby. Jak nie popaść w zawodowe wypalenie? Jak odnajdywać w pracy uskrzydlające doświadczenia?