Autor: Marta Nowakowska

Stres jest naturalną reakcją organizmu na stawiane przed nim wymagania, stanowi nieuniknioną część naszego życia. Mózg w rozwoju ewolucyjnym nauczył się, że – aby przetrwać – musi być czujny wobec zagrożeń. Dlatego czasem reaguje nadmiarowo, nadinterpretuje, wyolbrzymia zagrożenia, sprawia, że czujemy się wciąż zestresowani. Ten stan napięcia, zagrożenia, jest spotęgowany przez niepewność świata VUCA – zmiennego, niepewnego, złożonego, niejednoznacznego.

„Niska samoocena jest jak jazda przez życie z zaciągniętym hamulcem ręcznym” – pisał Maxwell Maltz. Ta metafora doskonale wyraża wpływ, jaki na życie młodych ludzi wywiera ich poczucie własnej wartości. A statystyki są bezlitosne – wyniki badania opublikowane w raporcie Fundacji UNAWEZA MŁODE GŁOWY. Otwarcie o zdrowiu psychicznym wskazują, że ze skrajnie niską samooceną boryka się niemal 46% badanych uczniów1. Jak właściwie rozpoznać, kiedy normatywny kryzys tożsamości u nastolatków przeradza się w trwały schemat zaburzonego obrazu siebie? Jak wspierać stabilną samoocenę u młodych ludzi?

Komentarz psychologa do publikacji MŁODE GŁOWY. Otwarcie o zdrowiu psychicznym. Raport z badania dotyczącego zdrowia psychicznego, poczucia własnej wartości i sprawczości wśród młodych ludzi w Polsce.

Raport MŁODE GŁOWY powstał na zlecenie Fundacji Unaveza, a próbę badawczą stanowiło 184 447 osób z całej Polski. Publikacja ujrzała światło dzienne w kwietniu tego roku i nadal rezonuje wśród rodziców, specjalistów, terapeutów, wychowawców. Jak wynika z raportu, 52,4% badanych ze szkół podstawowych i średnich wskazało, że odczuwa brak motywacji do działania, 28% zadeklarowało brak chęci do życia, a cztery osoby na dziesięć myślały o podjęciu próby samobójczej1. Alarmujące statystyki dobitnie pokazują pogłębiający się kryzys zdrowia psychicznego, jaki obserwujemy co najmniej od czasów pandemii. 

Grupa jest podstawowym budulcem społecznym, bardzo ważnym w społeczeństwach kolektywistycznych, w kulturze Wschodu. W naszej zachodniej kulturze – bardziej nastawionej na indywidualność – grupa ma także wielkie znaczenie. To ona staje się dla nas lustrem, zwierciadłem, źródłem porównań społecznych, ale przede wszystkim przestrzenią budowania więzi. Taką grupą o wielkim znaczeniu dla młodego człowieka jest klasa szkolna, w której zachodzi wiele uniwersalnych procesów. Warto je rozpoznać, by mądrze nimi zarządzać.

Po pandemii odnotowujemy znaczny wzrost liczby uczniów borykających się z problemami zdrowia psychicznego, wśród których prym wiodą zaburzenia nastroju i zaburzenia lękowe. Bywa, że bodźcem wywołującym nasilony lęk jest szkoła i sytuacje społeczne z nią związane. Uczeń – aby zredukować napięcie – zaczyna unikać szkoły, często zgłasza objawy somatyczne, pojawiają się problemy z frekwencją. Na krótką metę taka strategia obniża napięcie, lecz w dłuższej perspektywie powoduje nasilenie się problemu w mechanizmie błędnego koła. Jak wspierać ucznia z nasilonym lękiem przed szkołą?

Tak jak „trawa nie rośnie szybciej, gdy się za nią ciągnie” – jak mawiał prof. Gerald Hüther, pionier neurodydaktyki – tak również uczniowie nie będą motywowani do rozwoju przez krytykę i wytykanie błędów. Za to świetnym podłożem do ich wzrastania jest mądra informacja zwrotna, przepełniona zrozumieniem dla ucznia, ale także jasnym komunikowaniem oczekiwań. Dziś o tym, jak udzielać feedbacku w sposób wspierający samoocenę i poczucie kompetencji. „Porzućmy czerwone długopisy, zamieńmy je na zielone” – jak apeluje Marzena Żylińska.

Praca pedagoga i psychologa szkolnego to emocjonalny rollercoaster. Pomaganie młodemu człowiekowi we wzrastaniu jest z jednej strony emocjonującą przygodą przynoszącą spełnienie zawodowe, ale z drugiej strony poziom obciążeń emocjonalnych wynikających z towarzyszenia uczniom w trudnych sytuacjach wymaga od nas odporności psychicznej i dbania o własne zasoby. Jak nie popaść w zawodowe wypalenie? Jak odnajdywać w pracy uskrzydlające doświadczenia?

O tym, że jedyną stałą rzeczą w życiu jest zmiana, mówił już w starożytności Heraklit. To hasło, jak mało które, pasuje do aktualnej rzeczywistości szkolnej. Konieczność przełączania się między pracą zdalną a stacjonarną, nawarstwiające się w pandemii problemy naszych podopiecznych z osamotnieniem i depresją na czele, zmiany w prawie oświatowym wypychają nas – pedagogów, psychologów, terapeutów, wychowawców – poza strefę komfortu, rodzą poczucie niepewności i stresu. Jak sobie radzić w świecie VUCA – zmiennym, złożonym i niejednoznacznym? Jak pomóc odnaleźć się w nim naszym podopiecznym? W jakie narzędzia wyposażyć siebie i uczniów?