Trudności emocjonalno-społeczne dziecka z dysleksją rozwojową

Trudności wynikające z deficytów

Uczniowie z dysleksją z uwagi na indywidualne deficyty bardzo często doświadczają sytuacji trudnych, które mogą być spowodowane dominującym poczuciem odmienności. Analizując literaturę przedmiotu, można przypuszczać, że powodem takiego stanu w dużym stopniu jest fakt, że uczniowie są nieustannie poddawani ocenie oraz stawia się wobec nich coraz wyższe wymagania. Szereg badań dowodzi, iż w wieku przedszkolnym większość dyslektyków nie przejawia trudności w obszarze funkcjonowania emocjonalno-społecznego. W początkowych latach nauki można zaobserwować narastającą frustrację. Uczeń stara się z całych sił, by jego nauka była skuteczna, by odnieść sukces, niestety efekty są niewspółmierne do wysiłku wkładanego w proces uczenia się. Najczęściej to wtedy zaczyna się tworzyć negatywny obraz samego siebie, dominuje przekonanie o niekompetencji, spada poczucie własnej wartości, poziom akceptacji, pojawia się bezsilność, a funkcjonowanie społeczne staje się znacznie utrudnione. 
Badania dowodzą, że około 10. roku życia u dziecka z dysleksją utrwala się poczucie niższości, niezwykle trudne do skorygowania w późniejszym okresie. Częste porażki prowadzą do utrwalania doświadczania niepowodzenia. Stan taki rodzi frustrację, wyobcowanie i odrzucenie, ograniczanie uczestniczenia w sytuacjach komunikacyjnych. W ten sposób zwiększa się ryzyko depresji, którego objawy nie muszą być typowe, a mogą mieć charakter „depresji maskowanej” – oznacza to, że dziecko jest nadmiernie aktywne, przejawia zaburzenia zachowania, przy jednoczesnym braku odczuwania radości, satysfakcji i posiadaniu wizji pesymistycznej przyszłości. Częściej też u dyslektyków stwierdza się obecność zaburzeń lękowych. Najpowszechniejszym problemem emocjonalnym okazuje się lęk, który jest wywołany, a następnie utrwalany przez wysoki poziom nieprzewidywalności nasilenia dysfunkcji poznawczych, zwłaszcza w nowych sytuacjach. Z powodu lęku osoby z dysleksją mają skłonność do unikania sytuacji i zadań stanowiących dla nich pewne wyzwanie. Nauczyciele, a na kolejnym etapie przełożeni interpretują to najczęściej jako wyraz lenistwa.

Z występowaniem dysleksji wiążą się często problemy z wypowiadaniem się na forum publicznym, nawet zwyczajna rozmowa z rówieśnikami staje się ogromnym wyzwaniem. Trudność ta narasta szczególnie w okresie adolescencji. Dyslektycy mogą mieć problemy ze znalezieniem odpowiedniego słowa lub z płynnością wypowiedzi, mogą z opóźnieniem udzielać odpowiedzi na zadawane im pytania. Ponadto u dyslektyków występuje nieregularność i brak stałości w umiejętnym wykonywaniu zadań, co oznacza, że jednego dnia czytanie stosunkowo skomplikowanych tekstów może im przychodzić z łatwością, jednak już po chwili nie są w stanie przeczytać czy napisać prostego zdania. 
Często z powodu dysleksji uczniowie zajmują niższe pozycje społeczne w klasie i są odrzucani oraz izolowani przez swoich rówieśników. Trudności społeczne przyczyniają się do braku popularności wśród uczniów, z czym wiążą się zachowania agresywne i poczucie osamotnienia. Powodują też skłonność do introwersji, łamania norm społecznych oraz zmniejszają chęć do współpracy. 

Obserwacja 

Według G. Krasowicz-Kupis sygnały mogące świadczyć o tym, że dziecko z dysleksją ma problemy emocjonalno-społeczne, są następujące. 
W obszarze zachowań:

• Poziom jego mowy i zachowania może wydawać się typowy dla dzieci młodszych.
• Przejawia niedojrzałe zachowania społeczne.
• Unika zadań wymagających umiejętności, które sprawiają trudności (np. czytanie, pisanie, formułowanie myśli).
• Ma trudności z koncentracją podczas słuchania, można odnieść wrażenie, że dziecko nie słucha lub nie słyszy.
• Zdarza mu się rozglądać po klasie, poszukując pomocy lub okazji do odpisywania od kolegów.
• Nie uczestniczy aktywnie w lekcji, unika zgłaszania się do odpowiedzi.
• W momencie, gdy napotka trudność ze zrozumieniem zadania, następuje natychmiastowa utrata zainteresowania.
• Rezultat jego pracy często odbiega od oczekiwanego, zgodnego z poleceniem.
• Niechętnie podejmuje zadania językowe (rymowanie, pisanie wierszy, wymyślanie ciągów słów).
• Ma problemy z udzielaniem odpowiedzi ustnych, zwłaszcza konkretnej odpowiedzi na szczegółowe pytania.
• Myli wyrazy podobnie brzmiące.
• Błędnie rozumie terminy.
• Wykazuje niski poziom planowania.
• Ma ogromne problemy z organizacją.

W obszarze pamięci:

• Często zapomina, co ma zrobić.
• Zdarza mu się zapominać o tym, co przed chwilą zostało powiedziane.
• Czasami zapomina, jaki jest sens danego słowa.
• Ma trudność z zapamiętaniem usłyszanego lub przeczytanego chwilę wcześniej polecenia.
• Zapomina o terminach.

W obszarze komunikacji:

• W mowie używa krótkich zdań, czasami nawet pojedynczych słów.
• Buduje zdania i wypowiedzi nielogiczne z zaburzoną strukturą.
• W jego komunikacji występują neologizmy i błędy językowe.
• Błędnie odmienia słowa.
• Łączy, miesza słowa, np. „mamo i tato = mato”.
• Zestaw słów, jakiego używa, jest stały, prosty i ubogi.
• Wielokrotnie, zaczynając wypowiedź, nie kończy jej.
• Zdarza mu się wycofywać z wypowiedzi bezpośrednio po jej rozpoczęciu.
• Mechanicznie powtarza usłyszane zdanie, polecenie – występuje u niego echolalia. 

Wsparcie i terapia 

Niezwykłą skutecznością charakteryzują się działania ukierunkowane na poprawę samooceny ucznia, połączone z terapią pedagogiczną oraz psychoterapią indywidualną i rodzinną. Poprawiają one zdolności adaptacyjne i pomagają w radzeniu sobie z codziennymi trudnościami. U dyslektyków, którzy osiągnęli życiowe sukcesy, decydujący okazał się wpływ takich czynników, jak: wczesne rozpoznanie deficytów, dysfunkcji, szybka interwencja, rozwijanie talentów, wsparcie ze strony rodziny oraz poziom samooceny. 
Fundamentalne znaczenie dla udzielenia odpowiedniej pomocy w szkole i w innych istotnych sferach życia ma przede wszystkim świadomość występowania trudności. Wówczas możemy budować w sposób intencjonalny strategię pracy z uczniem, co znacznie przyspieszy proces kompensowania problemów w każdym aspekcie funkcjonowania dziecka. Terapia w zakresie problemów w codziennym funkcjonowaniu obejmuje udzielenie dziecku pomocy w sformułowaniu procedur poznawczych, mających na celu wyeliminowanie wpływu deficytów, a także rozwijanie czynników chroniących i zasobów, czyli wzmacnianie radzenia sobie dziecka w tych sferach, w których odnosi ono sukcesy, tak aby mogło przezwyciężyć wpływ ograniczeń w zakresie funkcji poznawczych. Stałe trudności w funkcjonowaniu powodują znaczące obniżenie samooceny, co stanowi najbardziej powszechny problem psychologiczny u dzieci z dysleksją. Dziecko z dysleksją cechuje zazwyczaj niska samoocena, z różnymi stopniami akceptacji lub odrzucenia istnienia trudności w uczeniu, często utrzymują się problemy emocjonalne oraz prob...