Wspieranie uczniów z problemami natury psychicznej

• Tylko w 2016 r. aż 481 polskich nastolatków podjęło próbę samobójczą, z czego aż 161 tych prób skończyło się śmiercią. Rośnie liczba dzieci hospitalizowanych z powodu zaburzeń psychicznych (dane Komendy Głównej Policji). Pod względem zakończonych zgonem prób samobójczych dzieci w wieku 10–19 lat Polska jest na 2. miejscu w Europie, po Niemczech (Dzieci się liczą – raport o zagrożeniach bezpieczeństwa i rozwoju dzieci w Polsce z 2017 r.). Na depresję mogą chorować nawet bardzo małe dzieci. Problem dotyczy 1% przedszkolaków oraz 2% dzieci w wieku od 6 do 12 lat, w starszej grupie wiekowej ta liczba gwałtownie wzrasta – szacuje się, że problem może dotyczyć aż 20% nastolatków (informacja kampanii społecznej Forum Przeciw Depresji).

O tym trzeba koniecznie wiedzieć 

Uczniowie mogą doświadczać różnego rodzaju zaburzeń psychicznych. Część z nich występuje również u osób dorosłych (depresja, zaburzenia tikowe czy schizofrenia), inne z kolei są typowe dla wieku dziecięco-młodzieżowego (zaburzenia behawioralne: zaburzenia zachowania i zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi ADHD; zaburzenia emocjonalne: zaburzenia lękowe, fobia szkolna; zaburzenia związane z jedzeniem: bulimia, anoreksja; całościowe zaburzenia rozwoju: spektrum autyzmu).
Zaburzenia psychiczne u dzieci ujawniają się w różnym wieku, charakteryzują się dynamicznym przebiegiem, a ich objawy zmieniają się wraz z dorastaniem. Do symptomów, na które należy koniecznie zwracać uwagę i które zawsze warto skonsultować ze specjalistami, należą m.in.:

• znaczna drażliwość dziecka, 
• wycofanie z kontaktów z innymi ludźmi, 
• utrata zainteresowań, 
• niewyrażanie lub skąpe wyrażanie emocji, 
• nienawiązywanie kontaktu wzrokowego podczas rozmowy, 
• znaczne problemy z koncentracją, pamięcią i uwagą, 
• zachowania agresywne, 
• nadpobudliwość psychoruchowa, 
• nasilony lęk,
• nagłe zaprzestanie mówienia.

U dzieci i młodzieży zaburzenia psychiczne przebiegają inaczej niż u dorosłych, dlatego trudno je od razu wychwycić. Niestety, nie wszystkie dzieci są poddawane diagnozie, a te, które są, nie zawsze otrzymują prawidłowe rozpoznanie choroby. Tymczasem właściwa diagnoza jest niezwykle ważna – to ona ukierunkowuje proces leczenia. Specjaliści zwracają głównie uwagę na takie wskaźniki, jak:

• Długotrwałe wahania nastroju – czyli zmiany nastroju, które trwają dłużej niż dwa tygodnie, przebiegają od bycia nadpobudliwym do popadania w melancholię w krótkim czasie, bez istotnego powodu – które mogą być wczesnym objawem choroby afektywnej dwubiegunowej lub choroby maniakalno-depresyjnej. 
• Nadmierne obawy i zmartwienia – czyli lęki nadmierne do tego stopnia (niepokój lub strach uogólniony, panika), że przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu dziecka, których częstymi objawami towarzyszącymi są dolegliwości fizyczne, np. bóle brzucha, głowy, wymioty.
• Ekstremalne zmiany behawioralne – czyli zachowania agresywne uniemożliwiające dziecku współżycie z rówieśnikami, wywołane brakiem poczucia bezpieczeństwa, żalem odczuwanym z powodu braku uwagi rodziców, naśladowaniem wzorców z brutalnych bajek albo gier pełnych przemocy. 
• Niepokojące przybieranie na wadze lub utrata wagi – czyli nagła zmiana w wyglądzie fizycznym, która nie wynika z dojrzewania, a która może być wczesnym objawem depresji. 
• Brak koncentracji – czyli zespół zaburzeń uwagi będący schorzeniem neurologicznym, dla którego typowe są impulsywność, niska odporność na bodźce rozpraszające oraz nadmiar energii.

Psychiatrzy coraz częściej mówią wręcz o epidemii zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży, co dotyczy zwłaszcza zaburzeń depresyjnych oraz autoagresji, które mogą poważnie zagrażać ich zdrowiu i życiu (do zachowań autoagresywnych zalicza się m.in. samookaleczenia i próby samobójcze). Dodatkowym ciężarem dotykającym dzieci i młodzież z zaburzeniami psychicznymi są społeczne uprzedzenia, odrzucenie i wykluczenie. W wielu społecznościach szkolnych zaburzenia psychiczne są mało znane i źle rozumiane, a przez to uczniowie są błędnie spostrzegani jako: trudni…, niegrzeczni…, sprawiający problemy…, nie dość starający się… Dlatego nie wolno lekceważyć tych problemów, a w razie jakichkolwiek niepokojących symptomów trzeba niezwłocznie interweniować, korzystając ze specjalistycznej pomocy – najlepiej wykwalifikowanego psychologa lub psychiatry. 

Konieczne działania

Zdrowie psychiczne uczniów oznacza, że mają oni dobre samopoczucie oraz są zdolni do osiągania i utrzymania optymalnego poziomu funkcjonowania psychicznego i społecznego. Mają poczucie swojej tożsamości i wartości w relacjach rodzinnych i rówieśniczych. Są zdolni do osiągania celów i do uczenia się. Są w stanie radzić sobie z wyzwaniami rozwojowymi i korzystać z dóbr kulturowych dla możliwie wszechstronnego rozwoju. To wszystko ma ogromne znaczenie dla ich aktywności społecznej i ekonomicznej w przyszłości. 
Na podstawie art. 26 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1290 z późn. zm.) szkoły zobowiązane są do realizowania programu wychowawczo-profilaktycznego:

• Treści i działania o charakterze wychowawczym powinny być formułowane z uwzględnieniem definicji wychowania, według której jest to wspieranie dziecka w rozwoju ku pełnej dojrzałości fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej, duchowej i społecznej, wzmacniane i uzupełniane przez działania z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. 
• Treści i działania o charakterze profilaktycznym powinny wynikać z przeprowadzonej przez szkołę diagnozy potrzeb i problemów występujących w d...